جواد کوهکن
انعطاف پذیری طبیعت، همیشه ما را حیرت زده می‌کند. با اینکه غیر قابل تصور به نظر می‌رسد، تحقیقات نشان می‌دهد که جمعیت رشد یافته‌ای از موجودات میکروسکوپی در خاک سرد، خشک و فقیر قاره جنوبگان (قطب جنوب) وجود دارد. تحقیقات بیشتر برای افشای راز زنده ماندن این موجودات ریز ادامه دارد و شاید این پژوهش‌ها بتواند به تلاش برای یافتن حیات در سیارات دیگر کمک کند.
جنوبگان قاره‌ای است که در فصل زمستان، هیچ نوری از خورشید به آن نمی‌رسد. این مسئله یک چالش بزرگ برای موجوداتی است که به فتوسنتز (یعنی تبدیل کردن نور به ماده غذایی) نیاز دارند. مشکل دیگر، خشکی شدید قاره جنوبگان است. در واقع، بخش‌های خاصی از این قاره هیچ بارشی دریافت نمی‌کنند. همچنین، با اینکه قاره جنوبگان از یخ پوشیده شده است، آبی که قابل آشامیدن باشد در آن جا کمیاب است. در ضمن، مسئله کمبود کربن هم وجود دارد. می‌دانیم که تمام حیات از این عنصر بنا شده است. در عین حال، کربن بسیار کمی در خاک‌های قاره جنوبگان یافت می‌شود.
اما زندگی ادامه دارد. سالهاست که زیست شناسان از وجود جوامع باکتری‌های گوناگون در خاک قاره جنوبگان آگاهی دارند. چگونه این موجودات در این شرایط عجیب دوام آورده‌اند؟ تیمی از دانشمندان استرالیا و نیوزیلند به طور جدی به بررسی نمونه‌های خاک پر از میکروب از دو محل بدون یخ در شرق جنوبگان پرداختند. دکتربلیندا فراری (Belinda Ferrari)، یک میکروب شناس در دانشگاه نیوساوت ولز، سیدنی و نویسنده ارشد مطالعات، توضیح داد: هر دو منطقه، بیابان‌های قطبی دست نخورده و خالی از گیاهان آوندی هستند.
در 6 دسامبر 2017 این تیم یافته های خود را در مجله نیچر منتشر کرد. فراری و همکارانش اعلام کردند که اثر دی ان ای 23 نمونه از موجودات میکروبی موجود در نمونه خاک‌های جنوبگان را مشاهده کرده‌اند. دانشمندان بر این باورند که بسیاری از این فرم‌های زیستی دارای ژن‌هایی هستند که بازسازی ژنوم آن‌ها باعث می‌شود به طور غیر منتظره‌ای در فراوری مونواکسیدکربن و هیدروژن بسیار خوب عمل کنند. محققان نظریه‌ای دادند که این موجودات، با کندن گازهای مونواکسیدکربن و هیدروژن (همراه با دی اکسید کربن) به طور مستقیم از جو، قادر به برآوردن انرژی مورد نیاز خود هستند. به عبارت دیگر، به دلیل کمبود نور آفتاب و آب مناسب در جنوبگان، و همچنین خاک فقیر از لحاظ مواد مغذی، این میکروب‌ها تنها می‌توانند در هوا زنده بمانند.
اگر این نتایج درست باشد، ماه و سیاراتی که تصور می‌شد کاملا غیر قابل سکونت هستند، ممکن است قابل زندگی و سکونت باشند. شاید موجودات بیگانه به آب آشامیدنی یا نور خورشید برای زنده ماندن نیاز نداشته باشند. شاید تنها چیزی که برای حیات نیاز دارند، ترکیب مناسبی از گازهای جوی است!
درک توانایی حیات این موجودات میکروسکوپی در شرایط فوق العاده سخت و غیر عادی در قاره جنوبگان، احتمال اینکه گازهای جوی عامل حیات در سیارات دیگر باشند را در ذهن دانشمندان، شدت می‌بخشد. به عنوان نمونه، دره خشک مک موردو در قاره جنوبگان با سطح مریخ مقایسه شده است. این مکان تقریبا 2 میلیون سال است که رنگ باران به خود ندیده است و میزان رطوبت آن به میزان قابل ملاحظه‌ای کم است. عملا یخ، برف و آب مایع نیز در آنجا وجود ندارد. اما دانشمندان می گویند تحقیقات بیشتری لازم است تا ببینیم که آیا حیات موجودات میکروسکوپی با گازهای جوی، در نقاط دیگری از عالم وجود دارد یا نه.
