یک سوال فوق العاده مهم: آیا می توان در فضا عطسه کرد؟! عطسه چطور اتفاق می افتد؟

سفینه فرماندهی فضاپیمای آپولو که فضانوردان ایالات متحده را در دهه های 1960 و 1970 به ماه برد یک سطل فوق پیشرفته پر از پیچ، سیم و مدار بود! تصور کنید سه مرد در لباس فضانوردی حدود 11 روز در یک کپسول فضایی تنگ به فضا پرتاب شدند. حالا فرض کنید که این سه فضانورد همزمان سرما بخورند و سرفه و عطسه کنند. در واقع این اتفاق در سال 1968 زمانی که خدمه آپولو 7 سفینه فرماندهی را در مدار زمین آزمایش کرد، رخ داد.

این سه فضانورد به نام‌های والت کانینگهام ، والی شیرا و دان ایسل همگی در یک زمان سرماخوردگی را تجربه کردند. این سه نفر در بیشتر ایام حضور در فضا عطسه و سرفه می‌کردند. شاید بگویید که جورج کلونی و ساندرا بولاک در فیلم سینمایی گرانش عطسه نمی‌کنند اما حقیقت این است که فضانوردان واقعی عطسه می‌کنند. فرانک بورمن در آپولو 8 که اولین ماموریت به ماه بود، حالت تهوع گرفته بود. همه این رویدادهای دوست داشتنی! ممکن است در سفینه فضایی یا در حال پیاده روی در فضا با لباس فضایی برای فضانورد اتفاق بیفتد. چیزهایی که باعث می‌شود یک فضانورد در فضا دچار عطسه شود همان چیزهایی است که باعث عطسه ما بر روی زمین می‌شود. آن‌ها چه چیزهایی هستند؟

بینی ما مانند جاروبرقی عمل می‌کند. هر بار با عمل دم، ذرات گرد و غبار، خاک، باکتری و ویروس‌ها وارد سوراخ بینی ما می‌شوند. موهای داخل بینی بیشتر این عوامل تحریک کننده را فیلتر می‌کنند. با وجود این برخی از میکروب‌ها فرار می‌کنند و به داخل بینی می‌روند. اعصاب کوچک بینی در این هنگام علائمی را به مغز می‌فرستد. مغز که مرکز فرماندهی بدن است به عضلات قفسه سینه و گلو فرمان می‌دهد که سفت شوند. همچنین به چشم‌ها و دهان فرمان می‌دهد که بسته شوند. با این منقبض شدن گلو و قفسه سینه فرد عطسه می‌کند.

عطسه چیز بدی نیست. عطسه کردن مانند سرفه و تهوع به بدن ما اجازه می دهد چیزهایی که باعث بیماری ما می شود را از بین ببرد و حفره بینی را با جریان بزاق و مخاط تحریک کننده پاک می کند. با این حال همانطور که به خوبی می دانیم، عطسه آزار دهنده است ولی در فضا آزاردهنده‌تر است؛ زیرا کپسول‌های فضایی و ایستگاه‌های فضایی ظرف‌های آزمایشگاهی غول پیکر میکروگرانشی هستند. جای تنگ به همراه گرانش خیلی کم زمینه مناسبی برای رشد میکروب‌ها فراهم می‌کند.

اگر یک فرد در روی زمین عطسه یا سرفه کند، میکروب‌ها از دهان فرد 1 تا 2 متر دورتر در هوا پراکنده می‌شوند قبل از اینکه به خاطر نیروی گرانش روی زمین بنشینند. اما در فضا مانند زمین نیست و میکروب‌ها به مدت خیلی طولانی معلق می‌مانند و زمانی هم که فرود می‌آیند بر روی جعبه ابزار، وسایل آشپزخانه، تجهیزات آزمایشگاهی، صندلی توالت و حتی میز شام می‌نشینند. علاوه بر این میکروگرانشی بر سیستم ایمنی بدن تاثیر مخرب می‌گذارد و احتمال مریض شدن فضانوردان را از این میکروب‌های کم سرعت و معلق افزایش می‌دهد.

طبق نظر دکتر لئونارد مرمل از دانشگاه براون که درباره تاثیر میکروگرانش بر بیماری‌های عفونی مطالعه می‌کند، از 106 سفر فضایی ناسا، 29 گزارش بیماری عفونی در بین 742 خدمه پرواز وجود دارد. دانشمندان هنوز کاملا نفهمیدند که چرا سفرهای فضایی باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن انسان به هم بریزد. زخم‌ها در فضا سخت‌تر بهبود می‌یابند و سلول‌های مقابله کننده با عفونت کارایی که روی زمین دارند را ندارند. در ضمن، پاتوژن‌ها که می‌توانند باعث بیماری فضانورد شوند، ناگهان در عضلات رشد کرده و قوی‌تر می‌شوند. ناسا در سال‌های 2006 و 2008 باکتری سالمونلا را برای دیدن اینکه فقدان گرانش چگونه بر باکتری‌های عامل مسمومیت غذایی اثر می‌گذارد در یک شاتل فضایی به فضا فرستادند. موش‌هایی که با باکتری به فضا برده شده تغذیه شدند سه برابر از موش‌های دیگر مریض شدند و سریع‌تر از موش‌های آلوده شده در زمین مردند. سالمونلا و میکروب‌های فضایی دیگر بهتر به سطح می‌چسبند و در برابر عوامل ضد میکروبی که در زمین مؤثرتر از فضا هستند، مقاوم هستند. با این وضع خیلی عجیب نیست که فضانوردان در فضا عطسه و سرفه کنند.

عطسه در روی زمین می‌تواند تا 161 کیلومتر در ساعت سفر کند در حالی که 5000 قطره آب مملو از باکتری را به درون هوا وارد می‌کند.

با این حال عطسه اتفاق می‌افتد و فضانوردان باید برای آن آمادگی داشته باشند. به خصوص که آن‌ها در یک لباس فضانوردی به تنگی یک مومیایی مصری قرار دارند. فضانوردان در حین عطسه نمی‌توانند در این لباس جلوی دهان خود را بگیرند و بگویند ببخشید. دیو ولف یک فضانورد کهنه کار است. او چندین بار در حال پیاده روی فضایی در بیرون ایستگاه فضایی بین المللی مجبور به عطسه کردن شده است. ولف می‌گوید که راه حل این است که سرخود را موقع عطسه پایین بیاورید وگرنه دید خود را از دست می‌دهید زیرا نمی‌توانید آب دهان روی شیشه کلاه را پاک کنید.

دانشمندان می‌گویند که پیامدهای عطسه و سرفه در یک سفر فضایی طولانی مدت می‌تواند فاجعه بار باشد. یک بیماری یا عفونت خاموش در بدن یک فضانورد می‌تواند به راحتی در فضا تمام خدمه و فضانوردان را آلوده کند.

فضانوردان در مقابله با عطسه چه کار می‌کنند؟

جواب این است که تعداد محرک‌ها، باکتری و میکروب‌ها در فضا کم شود. در حال حاضر ناسا فیلترهای با تکنولوژی پیشرفته را برای تمیز کردن جریان هوای فضاپیماها استفاده می‌کند. فضانوردان نیز به دستمال ضدعفونی کننده و ماسک و دهان بند مجهز هستند. با این حال ممکن است که این موارد کافی نباشند. فیلترهای بزرگ هوا کار می‌کنند اما استفاده از این دستگاه‌های پر مصرف برق در فضا که هر ولت الکتریسیته در آنجا اهمیت دارد امکان ندارد. دانشمندان اعتقاد دارند که شاید بهترین راه برای مقابله با این مشکل، زدن واکسن آنفولانزا و بیماری‌های دیگر به فضانوردان باشد.

در سال 2011 فضانوردان مجبور شدند که توالت ایستگاه فضایی خود را بعد از انتشار بوی نامطبوع در ایستگاه تعمیر کنند. هزینه لوله کشی ایستگاه حدود 90 میلیون دلار بود.

دکتر مرمل که متخصص بیماری‌های عفونی است توصیه می‌کند که فضاهای کاری و زندگی را به مواد ضد میکروبی آغشته کرده و در توالت‌ها از دمپایی مخصوص استفاده شود. توالت‌ها در ایستگاه فضایی بین المللی مانند زمین ناخوشایند، کثیف و پر از باکتری‌هایی هستند که می‌توانند به قسمت سبک کپسول فضایی فرار کنند.

البته همه این اقدامات پیشگیرانه ممکن نیست و همچنان میکروب‌ها موجودات آزاردهنده‌ای در فضا هستند. شاید بهتر است که ماموریت‌های بعدی فضایی به مقدار کافی با دستمال کاغذی و قرص سرماخوردگی همراه باشد.