طاهر مهدی پناه
فهرست عنوان‌ها
پدربزرگ و مادربزرگ در بیشتر جوامع انسانی مورد احترام هستند. اما آیا این رفتارهای آنها فقط به شباهت در شکل ظاهری محدود می‌شود؟ آیا رابطه پدربزرگ و مادربزرگ هم در بین حیوانات وجود دارد؟ آیا حیوانات هم پدربزرگ و مادربزرگشان را همانطور که انسان‌ها می‌شناسند، تشخیص می‌دهند.
این سوالی است که در این مطلب می‌خواهیم به کم و کیف آن بپردازیم و ببینیم که آیا حیوانات توانایی تشخیص پدربزرگ و مادربزرگ خود را دارند؟
پدربزرگ و مادربزرگ در گونه‌های مختلف حیوانات
برای اکثر گونه‌های روی زمین، پاسخ این سؤال به صورت غیرمستقیم منفی است. میرکا لاهدنپرا، یک متخصص زیست شناسی در دانشگاه تورکو در کشور فنلاند می گوید:” معمولاً زمانی که یک حیوان متولد می‌شود پدربزرگ یا مادربزرگ آنها در کنارشان نیستند”. حتی اگر طول عمر حیوانات به شکلی باشد که پدربزرگها و مادربزرگها بتوانند نوه‌های خود را ببینند، معمولاً برای جلوگیری از رقابت و دسترسی به منابع، از آنها دور می‌شوند. بنابراین به عنوان احتمال اول، باید بپذیریم که تا حدود زیادی دیدن پدربزرگ و مادربزرگ در بین حیوانات احتمال پایینی دارد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در این زمینه چند استثنای قابل توجه هم وجود دارد. در درجه اول، در میان پستانداران حیواناتی هستند که به صورت گروه‌های اجتماعی نزدیک به هم زندگی می‌کنند. در کتاب “رفتار اجتماعی حیوانات سالخورده” (انتشارات دانشگاه جان هاپکینز، 2009)، آنوی انیس داگ، متخصص زیست شناسی کانادایی، به بررسی رفتار میمونهای لنگور در کشور هند می‌پردازد و اشاره می‌کند که معمولاً میمونهای ماده هم با دختران خود و هم با نوه‌های خود زندگی می‌کنند.
در بین میمونهای لنگور، مادربزرگها یک وظیفه خاص بر عهده دارند: آنها به شدت از نوزادان در برابر حملات انسان‌ها، سگ‌ها و میمونهای رقیب دفاع می‌کنند. نکته جالب‌تر اینکه برخی از میمونهای ماده حتی از نوه‌های مخصوص و اختصاصی خود هم مراقبت می‌کنند و حتی شرایطی برای بازی کردن و رشد آنها را نیز فراهم می‌کنند. این نشان می‌دهد که پدربزرگ و مادربزرگ در بین این گونه از حیوانات قابل تشخیص است.
نهنگ‌ها با رفتارهای متفاوت
نهنگ‌ها گونه دیگری از پستانداران هستند که به نظر می‌رسد رفتار متفاوتی نسبت به سایر حیوانات دارند. در گروه‌های این حیوانات معمولاً پدر بزرگ و مادر بزرگ دیده می‌شود و همراه با آنها سفر می‌کنند. طبق گفته داگ، در گروه نهنگ‌ها معمولاً مادر بزرگ ها وظیفه مراقبت از نهنگ‌های جوان را بر عهده دارند و موارد مختلفی مانند غذا دادن و شیرجه زدن را به آنها آموزش می‌دهند.
در خانواده نهنگ‌ها، مادر بزرگ اغلب زوج‌ها را به شکل‌های مختلف هدایت می‌کند و حتی ممکن است چندین دهه زندگی کند. نهنگ پدربزرگ وظیفه کمک کردن به نهنگ‌ها برای زندگی در شرایط سخت را بر عهده دارد؛ زیرا از بهترین مکان‌ها برای پیدا کردن غذاها اطلاع دارد.
فیل‌ها با شخصیتی به اسم ننه جان
در گله فیل‌ها هم شخصی به اسم ننه جان یا مادر بزرگ هم وجود دارد. در این گله‌ها معمولاً فیل‌های جوان توسط مادربزرگشان هدایت می‌شوند که اغلب تا ۸۰ سالگی هم زندگی می‌کنند. در گله‌هایی که مادربزرگ وجود دارد، وظیفه همکاری و کمک کردن به فیل‌های جوان بر عهده مادر بزرگ است.
یک مطالعه در سال 2016 در یک مسابقه یک خانواده فیل اسیر را در یک منطقه آسیایی که برای صنعت چوب در کشور میانمار کار می‌کردند مورد بررسی قرار داد. برخی از زنان بالغ این گروه هنوز هم با مادر خود زندگی می‌کردند، این در حالی بود که برخی دیگر به مناطق مختلف منتقل می‌شدند.
اگر مادربزرگ در نزدیکی نوه و با خانواده زندگی کند، شانس زنده ماندن فیل‌های جوان تا بیش از ۸ برابر افزایش می‌یابد. نکته جالب اینکه مادر بزرگ فیل‌ها به مادران جوان حق آموزش می‌دادند و این موضوع در زمانی که آنها باتجربه‌تر می‌شدند خود را نشان می‌داد. در مورد چگونگی آموزش مادربزرگ فیل‌ها به دختران و مادران نوجوان شواهد مشخصی وجود ندارد، در هر صورت رفتار آنها نشان می‌دهد که مادربزرگ به مانند یک پرستار در کنار دختران قرار دارد و به تقویت تغذیه آنها کمک می‌کند.
این یک واقعیت است که حضور مادر بزرگ در خانواده فیل‌ها کمک می‌کند که تجربه خود را در اختیار مادران جوان قرار دهد و از این طریق آنها را برای نگهداری از بچه‌ها و موفقیت آنها در زندگی آماده می‌کند.
نتیجه گیری
در حقیقت، شواهد مزایای حضور پدربزرگ و مادربزرگ در حیوانات بیشتر مربوط به گروه پستانداران است. اما در سال ۲۰۱۰، محققان در Current Biology گزارش دادند که در کلنی‌های حشرات پدیده‌ای وجود دارد که زنان مسن‌تر از خویشاوندان خود پس از اینکه مجبور به ترک سیر شدند، در مقابل افراد مهاجم دفاع می‌کند. همچنین یک مطالعه در سال ۲۰۰۷ در مجله Evolution نشان داد که مادربزرگ گونه‌ی چکاوک‌های منطقه سیشل گاهی اوقات به فرزندان خود کمک می‌کنند که تعداد جوجه‌های خود را افزایش دهند و از آنها مراقبت کنند.
اما در مورد پدر بزرگ مسئله متفاوت وجود دارد. مطالعات دانشمندان در دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که یک پدر بزرگ می‌تواند به سلامت روان فردی و سایر شاخص‌های سلامت در انسان‌ها کمک کند”. اما هیچ شواهدی از تأثیر آنها بر روی گونه‌های مختلف حیوانات وجود ندارد. حیوانات اهلی به ندرت با فرزندان خود زندگی می‌کنند و تنها ممکن است به سمت فرزند سایر حیوانات بروند. معمولاً جنس نر تمرکز خود را بر روی تولید فرزند و ادامه نسل معطوف می‌کنند و مراقبت‌های زیادی از آنها ارائه نمی‌دهند”.
با وجود اینکه نقش پدربزرگ و مادربزرگ در انسان‌ها بسیار پررنگ است، اما به نظر می‌رسد که نقش مادربزرگ در حیوانات بیشتر به عنوان یک حامی و پرورش دهنده بوده و پدربزرگ نقش خاصی ندارد!
