بهمن های عظیم روی زمین و مریخ و شباهت عجیب آنها

در جولای سال 2016، بهمنی بسیار قدرتمند کوه های آرو (Aru) در غرب تبت را درنوردید. وقوع بهمن در مناطق کوهستانی امر عجیبی به حساب نمی آید اما در این مورد خاص، شرایط پیرامونی بسیار غیرمنتظره و حیرت انگیز بودند. هیچ اثری از فعالیت آغاز کننده بهمن وجود نداشت و شیب کم منطقه این رخداد حتی برای وقوع بهمن های کوچک هم کافی به نظر نمی رسید. با این وجود 9 نفر در دهکده دانگرو جان خود را از دست دادند و این حادثه پس از بهمن سال 2002 در کائوکاسوس به دومین بهمن یخی بزرگ جهان تبدیل شد. در پی این حادثه، یک شکستگی به عرض 10 کیلومتر مربع و عمق 30 متر بر جای ماند.

دو ماه بعد از این اتفاق، تنها در فاصله چند کیلومتری از محل وقوع بهمن در کوه های آرو، یک “ابربهمن” دیگر به صورت کاملا مجزا از رویداد اول رخ داد. حتی بروز یک مورد از این بهمن های عظیم هم کاملا غیر عادی است و وقوع دو مورد از آنها در یک منطقه جغرافیایی کاملا حیرت انگیز به حساب می آید.

نتیجه این تحقیقات نشان می دهد شرایط وقوع بهمن ها در تبت مشابه بهمن هایی هستند که در نقطه دیگری از عالم رخ داده اند. جایی بسیار دورتر از زمین.

بهمن و “ابربهمن”

“ابربهمن” زمانی رخ می دهد که اتفاقی در حد یک فاجعه در زیربنای یخچالی کوه ها رخ داده باشد. در مورد بهمن های کوه آرو، یخ ذوب شده به این زیربنای یخی نفوذ کرده بود اما پیش بینی وقوع بهمنی در این ابعاد باز هم دور از ذهن به نظر می رسید. معمولا یخچال زیربنا به آنچه بر روی سطح قرار دارد با یخ بستن قفل می شود تا از حرکات ناگهانی توده یخی جلوگیری شود. اما وجود یخ ذوب شده به صورت آب در این بخش باعث ایجاد شرایطی شبیه به گِل و لای زیر یخ ها شده بود. نمونه های جمع آوری شده از بازمانده های بهمن تایید کردند که بستر یخی به صورت عمده از سنگ هایی رسوبی ریزدانه مانند سیلت، گِل و ماسه سنگ تشکیل شده بوده است.

در مقاله منتشر شده آمده است که ترکیب سنگ و نفوذ آب به بستر یخی به دلیل تغییرات آب و هوایی باعث بروز فاجعه آغاز کننده “ابربهمن ها” شده اند. جفری کارگل، نویسنده همکار در این مقاله به وجود مقادیر بسیار زیادی فیلیسیلیکات در نمونه های جمع آوری شده اشاره می کند. به گفته او فیلیسیلیکات “مواد معدنی به صورت گل و لای هستند که می توانند ساختار بسیار لغزنده به وجود آورند و در صورت خیس شدن اثر لغزندگی آنها نیز افزایش می یابد. گل و لای خیس ساخته شده از فیلیسیلیکات نوعی سیال غیر نیوتونی ایجاد می کند که پس از آغاز دفرمه شدن، با کاهش ویسکوزیته سرعت بیشتری پیدا می کنند. در صورت تشکیل شدن این ماده زیر بستر یخی کوهستان، یخ ها و سنگ ها می توانند با سرعت زیادی حتی در شیب های بسیار کم جا به جا شوند.

شباهت های موجود در زمین و مریخ

با این حال تحقیقات نشان می دهند اینگونه رویدادها تنها متعلق به تبت نیستند. زمانی که کارگل در سال 1989 از دانشگاه آریزونا فارغ التحصیل شد، برای سرگرمی به بررسی صدها دسته اطلاعاتی که توسط فضاپیمای وایکینگ ناسا از سطح مریخ به زمین ارسال میشد پرداخت. تصاویر با کیفیت جمع آوری شده توسط دانشگاه جزئیات زمین شناسی بسیار دقیقی را برای فعالیت های تحقیقاتی در اختیار پژوهشگران قرار می دادند.
با اینکه تحقیقات کارگل بر اقمار یخی خارج از منظومه شمسی متمرکز بودند، توجه وی به شبکه ای از کانال های سینوسی در بخش Argyre در جنوب سیاره سرخ جلب شد. در حالی که به مطالعه دهانه ها برای تشخیص جهت نور خورشید و سایه های ناشی از آن می پرداخت، کارگل دریافت که این کانال ها در واقع اصلا کانال نبودند. آنچه او یافته بود رشته هایی از مواد و شواهد احتمالی از رسوبات یخی به حساب می آمدند.

بر روی زمین، رشته های برآمده به نام esker زمانی ایجاد می شوند که آب به بستر یخچال ها نفوذ کرده و رسوب بر جای بگذارد. پس از آب شدن این یخ ها، رسوبات باقی مانده به شکل کانال های معکوس رودخانه در می آیند. اما در دهه های 80 و 90 میلادی، ادعای مشاهده موارد مشابه روی سطح مریخ بسیار بحث برانگیز می شد. اما تا سال 1997 و مطالعه شواهد تحقیقات Mars Global Surveyer ناسا بود که این ایده بیشتر پذیرفته شد و حالا پس از گذشت نزدیک به بیست سال از آن زمان می دانیم که شباهت های بسیار زیادی بین ساختار مریخ و زمین وجود دارد. ضمن اینکه شواهدی از بروز “ابربهمن” های مشابه روی مریخ هم در اختیار داریم.

بهمن های قدرتمندتر در مریخ

کارگل در این زمینه عقیده دارد: “شواهدی وجود دارند که نشان می دهند رانش های بسیار عظیمی روی مریخ رخ می دهند. در حال حاضر در حال مطالعه نمونه ای از این رانش ها هستیم که شباهت های بسیار زیادی با بهمن عظیم کوهستان آرو دارد. به نظر می رسد زمانی که فرآیند ذوب در اعماق یخی آغاز می شود گل های لغزنده ای شکل می گیرند و شرایط را برای یک “ابربهمن” فراهم می کنند که حتی می تواند بسیار فاجعه بار تر از مورد پیش آمده در کوه های آرو باشد.

تحقیقات نشان دهنده وجود فیلی‌سیلیکات روی مریخ هستند و مدتهاست که می دانیم خاک روی سطح مریخ به دلیل وزش باد به صورت دانه ریز درآمده و اندازه ای در حدود چند میکرون دارد”. مریخ یک سیاره خاکی است و این خاک می تواند شواهدی از مکانیزم احتمالی ایجاد کننده بهمن های بسیار بزرگ در اختیار محققین قرار دهد. از طرفی صخره های مریخ هم عملکرد مشابهی را برای لغزش بسترهای یخی به نمایش می گذارند. اما نکته جالب تر آنجاست که پیش بینی می شود “ابربهمن” هایی با اندازه صدها هزار برابر بزرگتر از آنچه در کوه های آرو رخ داد قبلا در منطقه Argyre مریخ به وقوع پیوسته است.

می دانیم که مریخ در گذشته بسیار پر آب تر از آنچه امروز دیده می شود بوده است و روی آن یخچال هایی وجود داشته اند که به دلیل تغییرات آب و هوایی مریخ حالا از بین رفته یا بسیار کوچکتر شده اند. پس می توان نتیجه گرفت رویدادهای مشابهی روی زمین و مریخ اتفاق افتاده اند و اطلاعات مداری جمع آوری شده از سیاره سرخ هم همین نکته را تایید می کنند. چنین نکته ای بی تردید در برنامه ریزی های بشر برای مسکونی کردن مریخ اثر گذاری چشمگیری خواهد داشت.