این که احساس می‌کنید مته ای پیشانی شما را سوراخ می‌کند یا فشار شدیدی در بالای چشم شما وارد می‌شود هر دو درد بی امان سردرد هستند که بدون توجه به نوع آن، به طور جهانی قابل تشخیص اند. انواع زیادی از سردردها وجود دارد – همه دردناک هستند – اما هر کدام محرک‌ها و ویژگی‌های متفاوتی دارند. در این مقاله انواع مختلف سردرد، علل و درمان‌های رایج آن را بررسی می‌کنیم.
انواع سردرد
سومین ویرایش طبقه بندی بین المللی اختلالات سردرد (ICHD-3)-که در سال 2018 در مجله‌ی Cephalalgia منتشر شد-سردردها را به سه دسته‌ی اصلی تقسیم می‌کند؛ سردردهای اولیه، سردردهای ثانویه و “بیماری‌های دردناک جمجمه، سایر دردهای صورت و سردردهای دیگر “. دفترچه راهنمای تشخیصی شامل ضمیمه ای از اختلالات سردرد اضافی است که روزی با پشتوانه‌ی علمی بیشتر، می‌توان آن را به سه بخش اصلی راهنما افزود.
دکتر نینا ریگینز، مدیر مرکز سردرد و آسیب مغزی دانشگاه کالیفرنیا در سن دیگو، در ایمیلی به Live Science گفت: “در پیوست چند نمونه‌ی عالی از انواع سردرد وجود دارد که برخی پزشکان آن‌ها را تایید می‌کنند و پزشکان دیگر آن‌ها را تشخیص نمی‌دهند.” در میان این موارد، می‌توان به عنوان مثال دسته‌های فوق العاده خاصی مانند “سردرد ناشی از سفر در فضا” را یافت.
سردردهای اولیه
به گزارش مرکز بهداشت استنفورد، “سردردهای اولیه” به این دلیل اولیه نامیده می‌شوند که سردرد خود مشکل اصلی است، به این معنی که این سردردها به عنوان علامتی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند عفونت یا ضربه‌ی فیزیکی ظاهر نمی‌شوند. در عوض ناشی از التهاب اعصاب، عروق خونی یا ماهیچه‌های سر و گردن است که باعث درد می‌شود. ICHD-3 میگرن، سردردهای تنشی و سردردهای تریژمینال اتونوم (TAC)، که شامل سردردهای خوشه ای می‌شود، را به عنوان انواع سردرد اولیه طبقه بندی می‌کند.
میگرن
ریگینز در ادامه گفت: در میگرن، توجه به این نکته ضروری است که “میگرن فقط یک سردرد نیست، بلکه یک بیماری عصبی ژنتیکی است و از آنجا که شبکه‌های مغزی متعددی درگیر هستند علائم معمولاً تنها به سردرد محدود نمی‌شود.” به عنوان مثال بیماران مبتلا به میگرن ممکن است تهوع، استفراغ، سرگیجه، ضعف بدنی و حساسیت به نور و صدا را در سردردهای خود تجربه کنند. ICHD-3 همچنین بین میگرن با و بدون انواع مختلف “پیش آگهی بیماری” تمایز قائل می‌شود. پیش آگهی علائم عصبی گذرایی را نشان می‌دهد که قبل و گاهی در طول میگرن بوجود می‌آیند. به گفتهی کلینیک مایو، پیش آگهی‌ها می‌توانند شامل توهمات بصری باشند که در آن فرد اشکال، نقاط یا چشمک‌های هندسی نورانی را می‌بیند. پیش آگهی‌ها می‌توانند باعث احساسات فیزیکی مانند سوزن سوزن شدن، بی حسی یا ضعف نیز شوند. گاهی اوقات پیش آگهی می‌تواند به طور جزئی بر توانایی فرد در فهمیدن یا گفتار تأثیر بگذارد.
بر اساس ICHD-3، برخی از افراد مبتلا به میگرن یک “مرحله‌ی نشانه‌های اولیه‌ی بیماری” که چند ساعت یا چند روز قبل از میگرن رخ می‌دهد، یا “مرحله‌ی پس از بیماری”، که پس از برطرف شدن سردرد رخ می‌دهد را تجربه می‌کنند. این مراحل اغلب با علائم فعالیت بسیار شدیدتر یا بسیار کمتر از حد معمول، افسردگی، هوس غذایی، خمیازه‌های مکرر، خستگی و گرفتگی یا درد گردن همراه است. به گزارش مرکز بهداشت استنفورد، میگرن به طور معمول بین 2 تا 72 ساعت طول می‌کشد و اغلب (البته نه همیشه) شامل درد ضربان دار در یک طرف سر است.
سردردهای تنشی (TTHs)
گاهی اوقات سردردهای تنشی، نوع دیگری از سردردهای اولیه، باعث میگرن می‌شوند و گاهاً یکی از این انواع سردرد می‌تواند به عنوان محرک دیگری عمل کند و برعکس. به گفتهی مرکز بهداشت استنفور ، TTHها گاهی سردردهای “نوار دور کلاه” نامیده می‌شوند زیرا با فشار شدید و دردناک در اطراف شقیقه‌ها، پیشانی و پشت سر همراه است. TTHها بر اساس تعداد دفعات و مدت زمان آن‌ها به “اپیزودیک نادر” ، “اپیزودیک مکرر” یا “مزمن” طبقه بندی می‌شوند.
سردردهای تریژمینال اتونوم (TAC)
TAC، سومین نوع سردرد اولیه، شامل سردردهای خوشه ای است که باعث ایجاد درد در یک طرف سر، اطراف شقیقه، چشم یا درست بالای چشم می‌شود.
این سردردها بین 15 دقیقه تا 3 ساعت طول می‌کشند و می‌تواند از یک روز در میان تا هشت بار در روز در هر نقطه ای ایجاد شود. در طول TACها علائم دیگر اغلب در همان سمت صورت ظاهر می‌شوند. به عنوان مثال ممکن است فرد دچار گرفتگی بینی، عرق پیشانی یا آبریزش چشم شود.
در این یادداشت‌های آن ضمیمه آمده است: “حملات به صورت دنباله‌دار به طول می‌انجامد که هفته‌ها یا ماه‌ها طول می‌کشد (به اصطلاح دوره‌های خوشه ای یا کلاستر) با دوره‌های بهبودی که معمولاً ماه‌ها یا سال‌ها به طول می‌انجامد.” TACها همچنین شامل سایر اختلالات سردرد به نام hemicranias paroxysmal (سردرد بسیار شدید در یک نیمه‌ی سر) و hemicranias Continua (سردردهای پیوسته در یک نیمه‌ی سر) هستند. این‌ها نیز با علائمی مانند آبریزش چشم و احتقان بینی همراه هستند.
به گفتهی موسسه‌ی ملی اختلالات عصبی و سکته‌ی مغزی (NINDS)، hemicranias paroxysmal معمولاً در بزرگسالی بوجود می‌آیند و شامل “درد ضربان دار، درد پنجه ای یا درد خستگی” در یک طرف صورت می‌شوند. حملات می‌تواند از 5 تا 40 بار در روز اتفاق بیفتد و هر کدام 2 تا 30 دقیقه طول بکشد. افراد ممکن است این حملات را روزانه و یا در دوره‌های فروکش کردن درد بین حملات که ماه‌ها یا سال‌ها طول می‌کشد تجربه کنند.
Hemicranias Continua با ترکیب درد مداوم همراه با حملات گاه به گاه شدیدتر شناخته می‌شود. اکثر افراد مبتلا به به این نوع درد را فقط در یک طرف سر تجربه می‌کنند، اما درد به ندرت می‌تواند در هر دو طرف ظاهر شود. وب سایت NINDS می‌گوید: “سردرد در صورتی که یک طرفه روزانه یا مداوم با شدت متوسط همراه با دردهای کوتاه گاه به گاه و مته ای برای بیش از سه ماه بدون تغییر سمت و یا دوره‌های بدون درد باشد Hemicranias Continua است.”
ICHD-3 علاوه بر دلایل اصلی سه نوع سردرد اولیه -میگرن، TTHs و TACs، چند سردرد اولیه‌ی متفرقه از جمله سرفه‌ی اولیه، ورزش، تحریک سرماخوردگی و سردردهای جنسی را فهرست می‌کند که به دلیل محرک‌های مختلف آن‌ها نامگذاری شده است. چند نوع سردرد دیگر به دلیل ماهیت دردی که ایجاد می‌کنند ، مانند سردرد “صاعقه ای” و “خنجری” نامگذاری شده است.
سردردهای ثانویه
به گفتهی ICHD-3، سردردهای ثانویه برخلاف سردردهای اولیه به عنوان علائم بیماری‌های دیگر یا شرایط پزشکی بوجود می‌آیند و نه به عنوان اختلالات مستقل. به عنوان مثال، سردردهای ثانویه می‌توانند ناشی از موارد زیر باشند:
- ضربه یا صدمه به سر و یا گردن
- اختلالات عروقی که بر سر و یا گردن تأثیر می‌گذارد
- اختلالات غیرعروقی که داخل سر را تحت تاثیر قرار می‌دهند
- اختلالات مصرف یا ترک مواد
- اختلالات هموستاز؛ مانند آپنه خواب، کمبود اکسیژن یا کم کاری تیروئید
- درد ناشی از اختلالات جمجمه، گردن، چشم، گوش، بینی، سینوس‌ها
- دندان‌ها یا عفونت دهان
- اختلالات روانی
به گزارش مرکز بهداشت استنفورد، سردردهای ثانویه می‌توانند علامتی هشداردهنده برای بیماری‌های جدی مانند تومورهای مغزی، آنوریسم یا مننژیت- عفونی که باعث التهاب در مغز می‌شود، باشند.
از سوی دیگر ICHD-3 بیان می‌کند در زمینه‌ی اختلالات روانی ،”شواهد از علل روانپزشکی سردرد کمیاب هستند”. به همین دلیل، اکثر معیارهای مربوط به سردردهای مرتبط با اختلالات روانی در ضمیمه کتابچه راهنما وجود دارد، به استثنای سردردهای مربوط به اختلالات روان پریشی یا اختلال علائم جسمانی (SSD)، که در آن فرد یک یا چند علائم جسمی مخرب (مانند سردرد) را تجربه می‌کند و پس از آن فکر کردن بیش از حد یا نگرانی‌های سلامتی در مورد آن علائم دارند.
ICHD-3 می‌گوید سردردهای ثانویه می‌توانند شبیه انواع سردرد اولیه باشند. به عبارت دیگر، ممکن است آن‌ها را شبیه سردرد تنشی یا میگرنی نشان دهند. با این حال، برای توصیف سردرد ثانویه، سردرد باید برای اولین بار بلافاصله پس از شروع یک اختلال دیگر رخ دهد. طبق آنچه در ضمیمه آمده است “در صورتی که یک سردرد اولیه به دلیل وضعیت پزشکی جدید مانند تومور مغزی، به طور قابل ملاحظه ای بدتر می‌شود، تشخیص سردرد اولیه و ثانویه باید از هم تمیز داده شوند.”
سایر اختلالات سردرد
دسته‌ی سوم سردرد در ICHD-3 شامل نوروپاتی‌های دردناک جمجمه و سایر دردهای صورت است. نوروپاتی به بیماری یا اختلال در عملکرد اعصاب محیطی یا اعصاب خارج از مغز و نخاع اشاره دارد.
به عنوان مثال، اعصاب مختلف جمجمه متعلق به سیستم عصبی محیطی است و سیگنال‌های درد را به مغز منتقل می‌کند. ICHD-3 می‌گوید که این اعصاب می‌توانند در اثر بیماری مانند زونا یا مولتیپل اسکلروزیس آسیب ببینند. متناوباً، گاهی اوقات اعصاب با ساختارهای آناتومیکی اطراف فشرده شده و باعث ایجاد درد در صورت نیز می‌شوند.
محل دقیق و کیفیت درد بستگی به اعصاب درگیر دارد. برای مثال، آسیب به اصطلاح عصب گلوسوفارنکس با درد مداوم در گوش، زیر فک پایین و یا پشت گلو یا زبان همراه است. این درد “معمولاً به صورت سوزش یا فشار توصیف می‌شود، یا شبیه سوزن و سوزن است.”
محرک‌ها و درمان‌های مشترک سردرد
به گزارش مرکز بهداشت استنفورد، محرک‌های رایج برای سردردهای اولیه شامل کم آبی بدن، داروها و تغییر سطح هورمون‌ها می‌شود. گاهی اوقات، می‌توان با با سرنخ‌هایی متوجه آن‌ها شد. فشار، تغییر الگوی خواب و برخی غذاها از جمله شراب قرمز، شکلات، پنیرهای کهنه و مواد حاوی کافئین. ریگینز خاطرنشان کرد: به طور کلی، مصرف الکل اغلب یک محرک قوی برای کسانی است که سردردهای خوشه ای در طول یک دوره مبارزه با بیماری دارند.
ریگینز می‌گوید که توصیه می‌شود کسانی که سردرد دارند باید آن را با پزشک مراقبت‌های اولیه خود در میان بگذارند. برخی از پزشکان مانند ریگینز در زمینه‌ی درمان سردرد تخصص دارند، اما این رشته تتها جزء کوچکی از تخصص‌های این حوزه است. او گفت که اکثر این پزشکان متخصص مغز و اعصاب هستند، اما برخی پزشکان خانواده نیز در این حوزه مشارکت دارند. برای پزشکان مراقبت‌های اولیه که به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد مراقبت از سردرد هستند ، ریگینز و دیگران در انجمن مراقبت‌های بهداشتی آمریکا منابع آنلاین مختلفی را ایجاد کرده اند که می‌تواند کمک کننده باشد. او می‌گوید: “ما دائماً در حال توسعه‌ی محتوا هستیم تا مطمئن شویم که هر پزشک راه‌کاری برای سوال درمان سردرد دارد.”
ریگینز افزود برای بیمارانی که به دنبال درمان سردرد خود هستند، تهیه‌ی دفترچه‌ی سردرد و لیستی از داروهای قبلی و فعلی، مفید است. (برای نمونه صفحات “ردیاب محرک‌های سردرد” و “دفترچه سردرد” مرکز بهداشت استنفورد را ببینید.)
به گفتهی مراقبت‌های بهداشتی استنفورد، علاوه بر ارزیابی عوامل تحریک کننده‌ی سردرد و سابقه‌ی پزشکی، ممکن است پزشک آزمایش‌های مختلفی را برای مشخص شدن بهتر سردرد انجام دهد. به عنوان مثال، ممکن است MRI یا CT اسکن بگیرند. از آزمایش‌های دیگر می‌توان برای اندازه گیری التهاب، تهیه‌ی عکس از رگ‌های خونی در مغز، بررسی خونریزی در مغز یا علائم عفونت فعال استفاده کرد. این ابزارها به پزشکان در تعیین اولیه یا ثانویه بودن سردرد کمک می‌کنند.
ریگینز گفت: درمان سردردهای حاد، شامل استفاده از داروها “در صورت نیاز” در و در درمان‌های پیشگیرانه، برای کاهش دفعات و شدت سردرد است. او افزود که برخی از درمان‌ها را می‌توان برای هر دو هدف استفاده کرد.
ریگینز می گوید برخی از استراتژی‌های پیشگیرانه شامل اصلاح شیوه‌ی زندگی می‌شود تا به فرد کمک کند از عوامل احتمالی بروز سردرد جلوگیری کند. پزشکان می‌توانند داروهای ضد افسردگی یا ضد صرع، مسدودکننده‌های گیرنده آدرنرژیک بتا، تزریق بوتاکس و داروهایی که فشار خون را کاهش می‌دهند را به عنوان داروهای پیشگیری از میگرن تجویز کنند. به گفته مرکز مراقبت‌های بهداشتی استنفورد، تحریک مغناطیسی بین جمجمه ای که سلول‌های عصبی مغز را تحریک می‌کند به نفع برخی از بیماران است.
درمان‌های حاد میگرن شامل داروهای مختلفی مانند تریپتان‌ها، دیتان‌ها و گپانت‌ها است که با کاهش سیگنال‌های درد ناشی از اعصاب حسی در بدن کار می‌کنند. هر دسته از داروها به وسیله‌ی مکانیسمی کمی متفاوت عمل می‌کنند. ریگینز گفت: سایر داروها شامل مسکن‌های بدون نسخه مانند ناپروکسن، داروهای آنتی هیستامین مانند هیدروکسی زین و داروهای ضد استفراغ که به استفراغ و حالت تهوع کمک می‌کنند می شود.
به گفتهی مرکز مراقبت‌های بهداشتی استنفورد علاوه بر دارو استراحت در یک اتاق تاریک و آرام، استفاده از کمپرس گرم یا سرد و ماساژ گاهی اوقات می‌تواند به تسکین میگرن کمک کند.
فیزیوتراپی، شل کننده‌های عضلانی و مسکن‌های بدون نسخه اغلب به کسانی که سردرد خوشه ای دارند کمک می‌کند. به گفتهی بنیاد میگرن آمریکا، فیزیوتراپی می‌تواند به کسانی که دارای نوعی سردرد ثانویه به نام “سردردهای سرویکوژنیک” که ناشی از اختلالات استخوا‌ن‌ها، دیسک‌ها یا بافت‌های نرم قسمت فوقانی ستون فقرات هستند نیز کمک کند.
به گزارش مرکز مراقبت‌های بهداشتی استنفورد، برخی از درمان‌های سردردهای خوشه ای شامل داروهای تزریقی، اسپری بینی و اکسیژن درمانی است که در آن اکسیژن را از ماسک تنفس می‌کنید. سردردهای هیپنیک – یک اختلال نادر سردرد اولیه که افراد را از خواب بیدار می‌کند – می‌تواند با مسدود کننده‌های کانال لیتیوم و کلسیم، که باعث افزایش خون و اکسیژن قلب می‌شود، درمان شود. بنیاد میگرن آمریکا می‌گوید ملاتونین و داروی ضد التهابی ایندومتاسین نیز برای برخی از افرادی که دچار سردردهای هیپنیک هستند موثر است.
ریگینز اظهار امیدواری کرد که پزشکان در آینده بتوانند بهتر تشخیص دهند که آیا درمان پیشگیرانه برای بیمار مفید است یا خیر. با توجه به مرکز مراقبت‌های بهداشتی استنفورد، در حال حاضر اغلب در یافتن درمان‌های مناسب برای هر بیمار آزمون و خطا وجود دارد. او گفت: “ما بسیار دوست داریم نشانگرهای زیستی داشته باشیم تا به ما بگویند فلان بیمار به احتمال زیاد عوارض جانبی ندارد و این درمان خاص برای وی مفید خواهد بود.”
