پرشان شاکری فر
ممکن است سطح سرخ مریخ خشک و بی‌آب‌وعلف باشد اما دانشمندان فکر می‌کنند حدود یک مایل زیر قطب جنوب مریخ، چیزی فوق‌العاده کشف کرده‌اند.
با استفاده از رادار سوار شده بر روی مدارگرد مارس اکسپرس متعلق به آژانس فضایی اروپا(ESA)، که امواج آن قابلیت نفوذ در زمین را دارند، به نظر می‌آید که گروهی از محققان توانسته‌اند دریاچه نمکی به عرض 20 کیلومتر را در زیر یک یخچال طبیعی عظیم در مریخ شناسایی کنند.
تحقیق آن‌ها که در روز چهارشنبه در ژورنال Science منتشر شد، پتانسیل وجود منابع آب انسانی در مخازن مشابه در مریخ و حتی احتمال وجود حیات میکروبی در این محیط مایع را مطرح می‌کند.
جیم گرین، یکی از دانشمندان اصلی ناسا در این رابطه می‌گوید: ما در مورد این مشاهدات بسیار هیجان‌زده هستیم. ابزارهای راداری آن‌ها نشان می‌دهد که از بین همه چیزهایی که ممکن است در آنجا باشد، آب محتمل‌ترین گزینه است.
اگرچه گرین به این نکته اشاره می‌کند که قبلا نیز در مریخ آب مشاهده شده بود اما اکتشافات قبلی، عمدتا بر آب‌های سطحی کوتاه‌مدت که ممکن است در مقیاس‌های زمانی خیلی کوتاه ظاهر شده و سپس ناپدید شوند، متمرکز بوده‌اند.
کشف احتمالی یک دریاچه زیرزمینی 20 کیلومتری در مریخ
اما این یافته جدید که توسط محققان آژانس فضایی اروپا انجام گرفته، با موارد قبلی متفاوت است. اگرچه قطر این دریاچه چیزی در حدود 20 کیلومتر است، اما محققان حدس می‌زنند این دریاچه ضخامتی 1 متری داشته باشد که بدان معناست که این دریاچه زیرزمینی طویل اما کم‌عمق است.
گرین با اشاره به این مطلب که احتمالا مریخ زمانی سیاره‌ای آبی مانند زمین بوده و سطح آن توسط اقیانوس‌های عظیم پوشانده شده بوده است، می‌گوید: ما هرگز مخزنی به این اندازه را که شبیه به یک اکیفر (لایه آب زیرزمینی) در زمین خودمان باشد پیدا نکرده بودیم.
این امر، پیامدهای واضحی را برای کشف سیاره سرخ توسط انسان در پی دارد. از قبل می‌دانستیم که ورقه‌های ضخیمی از یخ در زیر مناطق قطب شمالی مریخ وجود دارد. اما حالا، ممکن است مریخ مجموعه‌ای از منابع آبی در نزدیکی سطح خود داشته باشد که می‌تواند ارزش زیادی برای فضانوردان، یا هر کسی که تلاش کند تا بر روی سیاره سرخ زندگی کند، داشته باشد.
درست است که این آب فرازمینی ممکن است پر از نمک باشد اما می‌توان آن را تصفیه و به آب خالص تبدیل کرد. گرین در این زمینه می‌گوید:” می‌توانیم این مشکل را حل کنیم.”
کشف احتمالی یک دریاچه زیرزمینی 20 کیلومتری در مریخ
علاوه بر این، ممکن است حیات اولیه و میکروبی در این آب‌های محبوس در عمق مریخ، به دور از تشعشعات فضایی و شرایط سخت سطح مریخ، جریان داشته باشد. ربکا میکُل، اختر زیست شناس شاغل در مرکز علوم و مهندسی زیست مولکولی در آزمایشگاه تحقیقاتی نیروی دریایی ایالات‌متحده، در مصاحبه‌ای می‌گوید:”بسیاری از اختر زیست شناسان، دانشمندانی که حیات در جهان را مطالعه می‌کنند، از شنیدن یک خبر دیگر کشف آب در مریخ هیجان‌زده نمی‌شوند. اما، اگر جایی وجود داشته باشد که بتواند حیات را پایدار نگه دارد، داستانش با بقیه فرق می‌کند.”
حیات در زیر سطح مریخ؟
اگرچه این تحقیق شواهد خوبی مبنی بر وجود این دریاچه ارائه می‌دهد، اما هنوز مدرک قطعی که ثابت کند واقعا چنین حجم زیادی از آب در زیر سطح مریخ وجود دارد، به دست نیامده است.
ناسا امیدوار است این شواهد را با کمک سطح‌نشین اینسایت خود که قرار است در ماه نوامبر بر روی سطح مریخ فرود بیاید، بهبود ببخشد. اما اگر دریاچه‌ای از آب‌شور بسیار سرد در زیر یک یخچال طبیعی مریخی وجود داشته باشد، ممکن است حیات در طول 3 میلیارد سال گذشته، زمانی در آنجا وجود داشته یا حتی ممکن است در حال حاضر نیز وجود داشته باشد.
میکُل با اشاره به این موضوع که حیات میکروبی در اعماق زمین فراوان است می‌گوید:” به خاطر این که شرایط سطح مریخ بسیار دشوار است، تعجب نمی‌کنم اگر ارگانیسم‌های زنده در زیر سطح مریخ و در اعماق آن زندگی کنند؛ به‌خصوص اگر یک منبع آب در نزدیکی آن‌ها باشد.”
کشف احتمالی یک دریاچه زیرزمینی 20 کیلومتری در مریخ
با این حال چالش‌های فراوانی برای زندگی کردن در این آب وجود دارد. اول از همه این که گمان می‌رود آب دریاچه بسیار سرد باشد. محققان فکر می‌کنند این حجم آب در گرم‌ترین حالت خود، منجمدکننده خواهد بود و دمایی معادل 3- درجه سانتی‌گراد خواهد داشت(وجود نمک‌ها، نقطه انجماد آب را پایین می‌آورد). همچنین دمای دریاچه می‌تواند در سردترین حالت خود به مقادیری مانند 70 درجه زیر صفر نیز برسد. احتمالا چیز زیادی نیز برای خوردن وجود ندارد.
آن‌ها چیزی برای تنفس کردن دارند، اما بقیه شرایط بسیار وخیم به نظر می‌رسد. مریخ غنی از پرکلرات است. نمکی که در زمین اغلب در پیشرانه موشک‌ها استفاده می‌شود. این نمک ممکن است برای انسان‌ها سمی باشد اما همان‌طور که در زمین برخی میکروب‌های آبی در کربن دی اکسید رشد می‌کنند، بعضی میکروب‌ها نیز در حضور پرکلرات رشد می‌کنند.
مردم ممکن است فکر کنند که این شرایط مطلوب نیستند، اما این حقیقت ندارد. میکروب‌ها می‌توانند پر کلرات را تنفس کنند. بسیاری از گونه‌های حیات می‌توانند آن را تنفس کنند. سرمای بسیار شدید نیز پتانسیل وجود حیات را از بین نمی‌برد. میکروب‌هایی وجود دارند که در دریاچه‌های یخی موجود در قطب شمال و قطب جنوب زندگی می‌کنند.
کشف احتمالی یک دریاچه زیرزمینی 20 کیلومتری در مریخ
میکروب‌هایی که در آب‌های بسیار سرد زندگی می‌کنند می‌توانند محیط‌های نمک‌دار را نیز تحمل کنند. ما بر روی زمین حیات گونه‌هایی را داریم که نه تنها در این شرایط زنده می‌مانند، بلکه به رشد و پیشرفت خود ادامه می‌دهند.
به همین دلیل است که توجه دانشمندان به احتمال وجود حجم بزرگی از آب با قدمت زیاد در زیر سطح مریخ جلب شده است. اگر این درست باشد، بسیار هیجان‌انگیز خواهد بود.
با این حال دسترسی به آنجا برای به دست آوردن نمونه نیز بسیار دشوار است. حفاری تا عمق 1.5 کیلومتری، حتی بر روی زمین نیز دشوار است. به نظر می‌آید این کار به فضاپیمایی با دستگاه‌های قوی حفاری نیاز دارد. علاوه بر این دانشمندان باید مطمئن شوند هیچ‌گونه میکروب زمینی که به ربات متصل می‌شوند این آب‌های بیگانه را آلوده نکنند.
چنین ماموریتی در حال حاضر کمی دور از دسترس به نظر می‌رسد اما چشم‌انداز آن هیجان‌انگیز است. در واقع، به دست آوردن نمونه‌ای که ثابت کند در آنجا حیات وجود دارد همان پاسخ علمی گازیلیون دلاری است که مدت‌ها به دنبالش بودیم.
