عباس رهامی
هزاران سال است که مجسمه‌های موآی سر جای خود ایستاده‌اند و به افق خیره شده‌اند. مجسمه‌های اسرارآمیز جزیره ایستر که به شکل سر انسان تراشیده شده‌اند، به مظهر فرهنگی این جزیره که متعلق به کشور شیلی است، تبدیل‌شده‌اند. این مجسمه‌های سنگی سال‌هاست که نظر باستان شناسان و گردشگران را به خود جلب می‌کند. تحقیقات اخیری که در مورد مجسمه‌های باقی‌مانده از جامعه پلی نزیا انجام‌شده که زوایای جدیدی از تاریخ آن مردم، از شکوه تا سقوط را آشکار می‌کند. تا به امروز تحقیقات زیادی در مورد مهندسی، زیبایی‌شناسی، رسوم و ابعاد دیگر مرتبط با مجسمه‌ها انجام‌شده است، ولی همچنان ندانسته‌ها بیشتر از دانسته‌هاست.
تحقیقات نشان می‌دهد که بیشتر از 90 درصد مجسمه‌های موآی در معدنی به نام رانو راراکو ساخته‌شده‌اند. رانو راراکو یک دهانه آتش‌فشانی است که تقریباً 1 درصد از سطح تمام جزیره را پوشانده است. به نظر می‌رسد که این آتش‌فشان نقش مهمی در تأمین منابع اولیه برای ساخت سردیس‌های باستانی داشته است. ولی رانو راراکو تنها به چشم یک منبع خوب تأمین سنگ موردنیاز دیده نمی‌شده است. تحقیقات جدیدی که بر اساس آنالیز و بررسی فسیل‌ها انجام‌شده، نشان از خواص جالب و منحصربه‌فرد این کوه دارد. ترکیبات شیمیایی خاک در این منطقه حاوی مقادیر زیادی از برخی عناصر مهم برای رشد گیاهان و نرخ بالای بازدهی محصول است.
با توجه به تحقیقات به نظر می‌رسد آن منطقه در حقیقت به یک منطقه صنعتی تبدیل‌شده بود که مواد اولیه ساخت مجسمه‌ها را بر عهده داشته است. به‌این‌ترتیب، مجسمه‌های پیش‌ساخته موآی در آنجا برش زده‌شده و به مکان‌های مختلف در سرتاسر جزیره حمل می‌شدند.
باوجوداینکه مجسمه‌های موآی در نقاط مختلف جزیره دیده می‌شوند، هم چنان حدود 400 عدد از آن‌ها در محل معدن باقی‌مانده است و برخی از آن‌ها هم در زیر خاک مدفون شده‌اند. این مجسمه‌ها توسط سنگ‌هایی که در اطرافشان قرار داده‌شده، کاملاً بر روی زمین تثبیت شده‌اند که نشان می‌دهد حداقل این مجسمه‌ها قرار نبوده به جایی دیگر منتقل شوند. ممکن است علت حاصل خیزی غیر معمول خاک این جزیره به علت همین جابه‌جایی سنگ‌های غنی از مواد مغذی بوده باشد.
بررسی خاک نشان می‌دهد که در بیشتر نقاط جزیره، خاک خیلی سریع توان و قوت خود را از دست می‌داده و قدرت پرورش محصولات زراعی زیادی را نداشته است. در این میان، فقط نواحی اطراف این معدن توانسته بود مثل گذشته حاصل خیزی خود را حفظ کند. در حقیقت این ناحیه به دلیل داشتن یک بستر مناسب برای انتقال آب و همچنین ترکیبات مفید برای رشد گیاهان، دائماً در حال تجدید قوا بوده است.
پیدا شدن نشانه‌هایی از کشاورزی باستانی در این جزیره، این ادعا را ثابت می‌کند. بررسی خاک در این جزیره نشان می‌دهد که در هزاره‌های گذشته، کشاورزی در این منطقه رواج داشته و گیاهانی مثل موز، تارو، سیب‌زمینی شیرین و توت کاغذی پرورش داده می‌شده است.
بنابراین بی‌راه نیست اگر بگوییم ساکنین این جزیره علاوه بر ساخت مجسمه‌های سنگی، آگاهانه یا ناآگاهانه زمین‌های خود را هم بارور می‌کردند تا تأمین‌کننده بخشی از نیازهایشان باشد. پس مراسم ساخت این مجسمه‌ها در حقیقت به بقای خود آن‌ها کمک می‌کرده و یک منبع طبیعی ارزشمند به‌حساب می‌آمده است. در حقیقت با این کار آن‌ها خاک منطقه رانو راراکو به بخش‌های دیگر جزیره برده و نواحی دیگر را هم غنی می‌کرده است.
برخی دانشمندان بر این باورند که هدف ساخت مجسمه‌های موآی علاوه بر انجام یک جور مراسم آیینی، به مراسم غنی‌سازی زمین هم مرتبط بوده است. چرا که در بیشتر موارد، مجسمه‌های موآی به‌صورت ایستاده روی زمین قرار گرفته‌اند تا به‌نوعی پاسبان و نگهبان زمین‌های آن‌ها باشند.
در نتیجه راز مجسمه‌های سنگی جزیره ایستر در بقای مردمان آن جزیره نهفته است. در زمانی که خاک حاصل خیز و پرورش گیاهان فاصله میان مرگ و زندگی مردم بود، پخش کردن خاک حاصل خیز در قالب مجسمه‌های سنگی در نقاط مختلف جزیره به استراتژی اصلی بقای آن‌ها تبدیل شد. مجسمه‌هایی که به عقیده آن‌ها ( و به‌درستی) به محصولات بیشتر و حفاظت از گیاهان کمک می‌کرده است.
منبع: sciencealert
