عباس رهامی
فهرست عنوان‌ها
فرضیه وجود موجودات فرازمینی مدت‌هاست که مطرح است. نه دلیلی برای رد کردن صد در صد آن وجود دارد، نه شواهدی که وجود آن‌ها را اثبات کند به دست می‌آید. نظریات و بررسی‌های دانشمندان هم تا کنون جوابی قانع کننده برای این سؤال پیدا نکرده است. هر روز تخمین‌ها و آمار و احتمالات جدیدی برای حضور موجودات بیگانه در کهکشان راه شیری ارائه می‌شود. بر طبق مطالعات جدید انجام گرفته، کهکشان راه شیری ما ممکن است دارای حیات بیگانه‌ای که مدت‌ها به دنبال آن می‌گشتیم، باشد
مثلاً ممکن است این موجودات بیگانه چندین میلیون سال پیش به دیدار ما آمده باشند. زمانی که ما هنوز پا به عرصه وجود نگذاشته بودیم و برای این دیدار حاضر نبودیم. مطالعه‌ای که به‌تازگی در مجله Astronomical Journal منتشر شده توضیح می‌دهد که حیات هوشمند بیگانه ممکن است واقعاً در کهکشان ما وجود داشته باشد و بسیار پیش از آن که ما دست به اکتشاف فضا و کیهان بزنیم، آن‌ها تمام جهان را در نوردیده باشند. این فرضیه در واقع تلاشی برای پاسخ دادن به پارادوکس فرمی است. در پارادوکس فرمی به عدم مشاهده هیچ گونه اثر حیات بیگانه توسط بشر اشاره می‌شود و این موضوع را تناقضی در مقابل احتمال بالای وجود حیات بیگانه در کیهان، می‌داند.
فرمی همچنین امکان پذیر بودن سفرهای میان ستاره‌ای را مطرح کرده است. بر اساس تناقض فرمی، این سؤال مطرح می‌شود که اگر حیات بیگانه در جایی از این کهکشان به وجود آمده، احتمالاً فرصت کافی برای گشت و گذار در نقاط مختلف را داشته است. یعنی منطقاً ما باید در طول تاریخ چند ده هزار ساله خود، آن‌ها را ملاقات می‌کردیم. در نهایت چالش‌های فرمی و مسائل دیگر باعث شده که اساساً وجود حیات بیگانه در جهان هم چنان در تردید باشد. بر این اساس برخی نتیجه می‌گیرند که حیات بیگانه، یا حداقل حیات متمدن و هوشمند فضایی، اصلاً وجود ندارد.
ولی بحث اینجا به اتمام نمی‌رسد. این استدلال در مورد عدم وجود فضایی‌ها را هم می‌توان به چالش کشید. مثلاً می‌توان گفت شاید موجودات فضایی سال‌های بسیار دور به زمین آمده‌اند. زمانی که یا انسان‌ها اصلاً وجود نداشتند یا اگر هم بوده‌اند، توانایی و ابزار ثبت این ملاقات را در دست نداشتند. همچنین شاید حیات بیگانه مورد نظر ما موجودی با استراتژی پیچیده یا درگیر مسائل جانبی است که باعث شده تا فعلاً به دیدار ما بر روی سیاره سبز نیایند. به‌طور کلی این موضوع را به دو شکل می‌توان توجیه کرد. اول اینکه ممکن است آن‌ها هیچ گاه موفق به خارج شدن از سیاره خود نبوده باشند. و دوم اینکه ممکن است ملاقات مورد انتظار ما سال‌ها قبل اتفاق افتاده باشد. البته امکان عدم وجود هیچ گونه موجود فضایی را هم باید به‌عنوان یک گزینه سوم به فهرست اضافه کرد.
ستاره‌ها و سیاراتشان، همگی به دور نقطه‌ای در مرکز کهکشان گردش می‌کنند. ولی مسیر و سرعت هر کدام از آن‌ها متفاوت است. گاهی سیارات و ستاره‌ها به هم نزدیک شده که یک فرصت عالی برای سفر از یک سیاره به سیاره دیگر است. اگر حیات بیگانه مانند ما محدودیت‌های زیادی برای سفرهای فضایی داشته باشد، احتمالاً به هر سیاره‌ای که نزدیک‌تر است سفر می‌کند. یعنی ما باید منتظر نزدیک شدن مجدداً سیاره زمین به سیاره دارای حیات بیگانه، بمانیم.
موجودات بیگانه و سفرهای بین خورشیدی
دانشمندان به چند طریق به پاسخی برای پارادوکس فرمی رسیدند. همچنین ممکن است لازم باشد زیر سطح سیاره به دنبال بیگانه‌ها باشیم. جایی که طبق برخی مطالعات، ممکن است توسط اقیانوس‌ها احاطه شده و موجودات فضایی به هر دلیل آن جا را به‌عنوان خانه خود انتخاب کرده باشند. اگر چنین باشد، آن‌ها احتمالاً شانس زیادی برای ترک خانه و در نتیجه توانایی برقرار ارتباط را نخواهند داشت.
نظریه دیگری که علت عدم برقرار ارتباط موجودات فضایی را توضیح می‌دهد، «باغ وحش» نام دارد. در این نظریه گفته می‌شود که در کهکشان راه شیری جوامع مختلفی از موجودات هوشمند وجود دارد ولی آن‌ها برای حفظ بقای خود، یا حفظ منابع یا طبیعت و … با مردم دیگر نقاط جهان ارتباطی برقرار نکرده‌اند.
علت فرضیه پردازی‌های مختلف برای سؤال به عدم ملاقات ما و بیگانه‌ها به این جهت است که تخمین‌ها و آمارها از شانس بالای وجود حیات بیگانه صحبت می‌کنند. مثلاً تحقیقاتی انجام شده در دانشگاه آکسفورد در سال 2018 نشان داد فقط 40 درصد احتمال دارد ما در کهکشان خود تنها باشیم. همچنین احتمال تنها بودن ما در تمام جهان فقط 33 درصد است. البته بامطالعه جزئی‌تر این تحقیقات می‌توان فهمید که برخی عوامل مهم و محدود کننده حیات در کهکشان اصلاً در نظر گرفته نشده است. به‌عنوان نمونه، حرکت ستاره‌ها و کهکشان می‌تواند یک محدودیت مهم در گسترش قلمرو تحت نفوذ تمدن‌های بیگانه باشد. کهکشان‌ها، ستاره‌ها و سیاراتی که به دور آن‌ها می‌چرخند دائماً در حرکت‌اند و زمان تقریبی لازم برای یک بار گردش در کهکشان حدود 230 میلیون سال است. با در نظر گرفتن این موضوع باید گفت حتی اگر شکلی از حیات هوشمند در یکی از منظومه‌های خورشیدی و در نقاط دوردست کهکشان وجود داشته باشد، باز هم برای ملاقات آن‌ها مجبور خواهیم بود منتظر نزدیک شدن ستاره‌هایمان بمانیم.
در حقیقت موجودات فضایی منتظر بهترین موقعیت برای حرکت به سمت مقصد جدید می‌مانند و بی‌مهابا به دل جاده نمی‌زنند. درست مثل ما که زمانی به سمت مقصد فضایی‌مان حرکت می‌کنیم که در کمترین فاصله نسبت به ما قرار می‌گیرد. اگر موجودات بیگانه به تلپورت و ایجاد کرم‌چاله برای کوتاه کردن سفر دست پیدا نکرده باشند، احتمالاً صبر کردن را به یک سفر بسیار طولانی ترجیح خواهند داد. این صبر چندین میلیون ساله می‌تواند علت اصلی عدم ملاقات ما با یکدیگر باشد.
کهکشان راه شیری خانه منظومه‌های خورشیدی و موجودات بیگانه
محققین برای بررسی احتمالات و سناریوهایی که به وجود حیات بیگانه مرتبط می‌شود، از مدل سازی های عددی و شبیه سازی گسترش تمدن آن‌ها در کهکشان استفاده کردند. برای این کار احتمالاً وجود تمدن در نزدیکی ستاره‌ها، فاصله آن‌ها، سرعت کاوشگرها و سفینه‌های فضایی و تعداد مأموریت‌های فضایی‌شان را تخمین زدند. در این مطالعه هیچ گونه جهت گیری در مورد سیاست‌ها، انگیزه‌ها و … نداشتند. این‌ها مواردی هستند که باعث ناکارآمدی برخی از راه حل‌های رفع پارادوکس فرمی می‌شوند.
بزرگ‌ترین مشکل در تخمین رفتار موجودات بیگانه ، نداشتن یک نقطه مرجع و اطلاعات بیشتر در مورد انواع دیگر موجودات هوشمند است. ما فقط یک نمونه در دست داریم که آن هم تمدن خودمان است. یعنی در حقیقت تمام پیش بینی‌ها و تخمین‌های ما در حقیقت بر اساس آن چه خودمان انجام داده‌ایم و از دنیای خود می‌دانیم، انجام شده است. باوجود تمام این محدودیت‌ها، انجام این تحقیق و بررسی‌ها هم چنان ارزشمند هستند. نتایج این تحقیق نشان داد که کهکشان راه شیری ما احتمالاً منظومه‌های خورشیدی بسیار زیادی در دل خود پنهان کرده است. با اضافه کردن سرعت رشد تمدن‌ها و … می‌توان به این نتیجه رسید که وجود حیات بیگانه در کهکشان ما محتمل است ولی انتظار اینکه در آینده نزدیک آن‌ها را ببینیم، بسیار کم احتمال است. مهم‌ترین دلیل آن هم فاصله زیاد ما با سیارات و ستاره‌های دیگر است.
تا به حال در حدود 4 هزار سیاره در خارج از منظومه شمسی یافت شده است که هیچ کدام از آن‌ها میزبان حیات بیگانه نبوده‌اند. ولی بررسی 4 هزار سیاره در مقابل 100 میلیارد ستاره‌ای که فقط در کهکشان ما جای گرفته است، ناچیز به نظر می‌رسد. طبق برخی تخمین‌ها، گفته می‌شود حدود 10 میلیارد سیاره قابل سکونت مانند زمین در کهکشان ما وجود دارد.
نگاه ما به جهان اطراف ما در حال حاضر بیشتر شبیه به تلاش برای پیدا کردن نهنگ در یک اقیانوس پهناور است! اگر با نگاه به دریا و اقیانوس نمی‌توانیم نهنگ‌ها را ببینیم به این معنی نیست که آن‌ها وجود ندارند.
ممکن است بیگانه‌ها قبلاً به زمین آمده باشند؟
بحث دیگری که در مورد ملاقات انسان با موجودات بیگانه مطرح می‌شود، احتمال حضور آن‌ها بر روی زمین در گذشته است. در حال حاضر هیچ موجود بیگانه‌ای که بشناسیم بر روی زمین وجود ندارد. به نظر می‌رسد در گذشته هم زمین میزبان مهمان‌های بیگانه نبوده است. ولی تمام این‌ها نمی‌تواند با قطعیت ثابت کند که موجودات بیگانه هیچ گاه به زمین نیامده‌اند.
از آن جا که زمین حدود 4.5 میلیارد سال عمر دارد، حیات بیگانه ممکن است مدت‌ها بیش به دیدار ما آمده باشد. زمانی که ممکن است هنوز هیچ حیاتی بر زمین شکل نگرفته باشد. واقعیت آن است که ما فعلاً قادر به تشخیص شواهد و آثار باقی مانده از بازدید کنندگان گذشته احتمالی نیستیم. پس نمی‌توانیم در این مورد نظری دهیم. برخی دیگر حتی امکان گذر کردن موجودات فضایی از کنار زمین را در عصر حاضر (حضور انسان بر زمین) مطرح می‌کنند. بیگانه‌ها ممکن است به دلایل مختلف از ملاقات زمین صرف نظر کرده باشند و در نتیجه ما هیچ گاه متوجه حضور آن‌ها نشده باشیم. مثلاً اینکه شاید آن‌ها به دنبال خانه‌ای جدید برای گسترش تمدن خود بوده‌اند و به سیاره‌ای که قبلاً توسط شکلی دیگر از حیات اشغال شده است، علاقه‌ای نداشته باشند.
در شبیه سازی انجام شده، فرض بر این گذاشته شده است که حیات بیگانه تنها به درصدی ناچیز از سیاراتی مشاهده می‌کند را سر می‌زند. یعنی اگر حیات بیگانه وجود داشته باشد، احتمالاً تا کنون توانسته است تمدنش را به نقاط مختلف کهکشان ارسال کند. ولی این به معنی آن نیست که ما قادر خواهیم بود این اتفاقات را مشاهده کنیم.
فعلاً باید به این حقیقت که سیاره‌های قابل سکونت نادر هستند و یا علاقه‌ای به برقراری ارتباط با ما ندارند، بسنده کنیم. در سال‌های آینده با ارتقای تجهیزات و روش‌های کشف سیارات قابل سکونت، با سرعت بسیار بیشتری سیارات را بررسی خواهیم کرد که ممکن است نهایتاً به کشف حیات بیگانه ختم شود.
به‌طور مثال ناسا در حال ساخت تلسکوپ فضایی جیمز وب است که قادر خواهد بود عمق فضا و زمان را رصد کند و حتی ممکن است وقایع اولیه بیک بنگ را هم مشاهده کند. این تلسکوپ قرار است سال 2021 به فضا پرتاب شود. تمان این پیشرفت‌ها همچنین به تخمین دقیق‌تر و واقع‌گرایانه‌تر دانشمندان در مورد احتمالاً وجود موجودات بیگانه کمک خواهد کرد.
منبع: sciencealert
