عباس رهامی
فهرست عنوان‌ها
چرنوبیل، اسمی که دنیا از یاد نمی‌برد. شنیدن اسم چرنوبیل ما را به یاد فاجعه‌ای که در اواسط دهه 1980 میلادی اتفاق افتاد می‌اندازد. بشر هنوز هم از ابعاد و عظمت این فاجعه می‌ترسد. ولی وقوع مجدد چنین حوادثی چندان هم دور از ذهن نیست. مسئله‌ای که مدت‌هاست دانشمندان در مورد آن نگران‌اند و حالا با انتشار مینی سریال HBO که «چرنوبیل» نام دارد، توجه افراد بیشتری به آن جلب شده است.
فاجعه چرنوبیل
فاجعه چرنوبیل ابعاد پنهان زیادی دارد. هنوز بعد از گذشت بیشتر از 30 سال، بخش‌های زیادی از معمای چرنوبیل حل نشده باقی مانده است. اطلاعاتی تائید شده و قطعی که در مورد این فاجعه در دست داریم، چندان زیاد نیست!
همه چیز از 26 ام ماه آوریل سال 1986 شروع شد. در این روز تاریخی، مرکز یکی از راکتورهای هسته‌ای در نزدیکی شهر پریپیات (Pripyat) باز شد. این شهر در آن زمان بخش از اتحاد جماهیر شوروی محسوب می‌شد. با باز شدن بخش مرکزی راکتور هسته‌ای مقدار زیادی مواد رادیواکتیو وارد هوا شد و فاجعه‌ای را رقم زد که اثرات آن تا به امروز باقی مانده و تا سال‌های زیادی هم باقی خواهد ماند.
پس از گذشت 3 ماه از وقوع فاجعه، 30 نفر بر اثر قرار گرفتن در معرض مواد رادیواکتیو، جان خود را از دست دادند. هر چند که بر اساس تخمین دانشمندان، احتمالاً عدد و رقم واقعی افرادی که تحت تأثیر این حادثه قرار گرفته و جانشان را از دست داده‌اند بیشتر از 100 ها نفر باشد.
تغییر و اصلاح طراحی راکتورهای هسته‌ای برای جلوگیری از وقوع مجدد فاجعه چرنوبیل
بعد از این حادثه، طراحی راکتورها تغییر کرد. راکتورهای مورد استفاده در چرنوبیل که منفجر شدند، نوع RBMK یا راکتورهای کانالی توان بالا بودند. این راکتورها اشکالات اساسی در طراحی داشتند. مثلاً از میله‌های کنترل با نوک گرافیتی و اورانیوم با غنای پایین استفاده می‌شد. در واقع طراحی این راکتورها تا حد زیادی تحت تأثیر کاهش هزینه‌ها بود که باعث می‌شد ویژگی‌ها نامناسب و اشکالات زیادی داشته باشد.
خطر فاجعه هسته‌ای هنوز بیخ گوش ماست!
انجمن هسته‌ای جهانی فهرستی را منتشر کرده که بسیار نگران کننده است. به‌خصوص برای کشورهای اطراف مثل ایران! در این فهرست مشخص شده که هنوز 9 عدد راکتور RBMK در روسیه در حال کار هستند. البته تعداد راکتورهای RBMK 10 عدد بود که یکی از آن‌ها سال گذشته در سنت پترزبورگ تعطیل شد. در حال حاضر روسیه تنها کشوری است که هنوز از این راکتورها استفاده می‌کند و بخش کمی ترسناک ماجرا این است که تاریخ طراحی این راکتورها همگی به زمان اتحاد جماهیر شوروی باز می‌گردد!
4 عدد از این راکتورها در شهر کورسک (Kursk)، در فاصله تقریبی 1500 کیلومتری از ایران و در سمت شمال قرار دارد. سه راکتور دیگر در سنت پترزبورگ و در فاصله 2500 کیلومتری در جهت شمال غرب، و 3 راکتور هم در اسمولنسک (Smolensk) در فاصله 2000 کیلومتری در همان سمت شمال غربی ایران قرار دارد. نکته جالب توجه اینکه یکی از راکتورهای اسمولنسک قرار است تا سال 2050 همچنان به کار ادامه دهد. راکتورهای دیگر ولی خوشبختانه تا بین سال‌های 2021 تا 2031 به ترتیب از رده خارج می‌شوند.
البته در راکتورهای RBMK موجود تغییراتی هم داده شده است. مثلاً میله‌های کنترل و سوخت اورانیوم تصحیح شده. ولی با این حال از آن جا که طراحی کلی آن‌ها مربوط به همان دوران فاجعه چرنوبیل است، دانشمندان هسته‌ای را نگران کرده.
مشکل راکتورهای RBMK استفاده شده که باعث فاجعه چرنوبیل شد، چیست؟
دانشمندان می‌گویند که این راکتورها از نظر طراحی مشکلات اساسی دارد که نمی‌توان آن‌ها را تصحیح کرد. در واقع از نظر بسیاری از دانشمندان، نتیجه تلاش‌های روسیه برای افزایش ایمنی RBMK مبهم است. از نظر آن‌ها واقعاً قطعیتی در مورد اینکه این راکتورها باعث وقوع دوباره فاجعه چرنوبیل نشوند، وجود ندارد! استانداردی که از راکتورهای هسته‌ای لازم دارند، روش استفاده از آب سبک است. کاری که کشورهای غربی در حال حاضر انجام می‌دهند.
راکتورهای RBMK بر خلاف راکتورهای آب سبک، از بلوک‌های گرافیتی برای کاهش سرعت نوترون‌ها و تولید برق استفاده می‌کنند. این ساز و کار باعث پدیده‌ای به نام «ضریب مثبت واکنش پذیری فضای خالی». در این حالت واکنش هسته‌ای با زیاد شدن میزان فضای خالی، افزایش پیدا می‌کند. فضای خالی می‌تواند به علت تبخیر آب و ایجاد حباب افزایش پیدا کند. در واقع معنی تمام این‌ها، ناپایدار بودن راکتور در توان‌های پایین است.
راکتورهای قدیمی RBMK هنوز در حال کارند
راکتورهای RBMK با عمر مفید 30 سال طراحی شده‌اند ولی مقامات اعلام کرده‌اند که قصد دارند از این راکتورها برای مدت بیشتری استفاده کنند. در سال 2015 نیمی از انرژی هسته‌ای تولیدی روسیه توسط همین راکتورهایی تأمین می‌شد که عمر مفیدشان به اتمام رسیده بود!
در حال حاضر بیشترین نگرانی بابت وقوع حادثه مشابه فاجعه چرنوبیل ، مربوط به راکتورهای شهر کورسک و سنت پترزبورگ است که بسیار قدیمی هستند و به دهه 1970 میلادی تعلق دارند! البته روسیه گفته است که این راکتورها کاملاً ایمن هستند و با آخرین استانداردهای ایمنی بین‌المللی سازگارند.
به نظر شما آیا فعالیت‌های هسته‌ای آینده روشنی برای جامعه بشریت دارند؟ راهکار تأمین انرژی جایگزین و کاربردی که تمام ملت‌ها را قانع سازد، چه چیزی می‌تواند باشد؟
منبع: sciencealert.com
