عباس رهامی
جوامع امروزی شرایطی را تجربه می‌کنند که در آن حتی ساده‌ترین و واضح‌ترین اطلاعات هم ممکن است جعلی و اشتباه از کار در آیند. با حضور فناوری، شبکه‌های اجتماعی و اینترنت این فضا به‌شدت تقویت شده است. باور به اینکه هر چیزی ممکن است و هر اتفاقی می‌تواند آن طور که به نظر می‌رسد نباشد. بنابراین کاملاً طبیعی است اگر تصور کنیم که زندگی انسان در عصر مدرن همراه شده با فضایی که در آن طرح تئوری توطئه به بالاترین حد خود رسیده است. ولی آیا واقعاً همه چیز مشکوک‌تر از گذشته شده است؟
به‌طور خلاصه، خیر. در واقعیت آن طور که تصور می کنمی، همه چیز شک بر انگیز و مبهم نیست. همیشه این دست‌های پشت پرده نیستند که امورات را اداره می‌کنند. حتی بر خلاف انتظار باید گفت که باور به خود این مسئله، یعنی تئوری توطئه هم نسبت به گذشته افزایش زیادی نداشته است!
اگر می‌توانستیم نگاهی درست و دقیق به گذشته، افکار و باورهای مردمان آن زمان داشته باشیم متوجه می‌شدیم که تئوری توطئه بخش بزرگی از رفتارها و باورهای ما را تشکیل می‌داده است. ولی تئوری توطئه چست؟
تئوری توطئه
به‌طور کلی تئوری توطئه هر نظریه یا تفکر یا باوری است که طبق آن شرایط، فضا، اتفاقات، رفتارها و … به همان صورت که اتفاق افتاده‌اند تفسیر نمی‌شوند. یعنی همیشه باور بر این است که نقشه‌های سری، دست‌های پشت پرده و … در ماجرا دخیل بوده‌اند.
یکی از بارزترین نمونه‌ها، پرونده قدم گذاشتن انسان بر روی ماه است که هنوز هم افراد زیادی به آن شک دارند. نه فقط مردم آمریکا، که درصد زیادی از مردم جهان فکر می‌کنند این اتفاق یک دروغ بزرگ بوده است. باور بر این است که لحظات فرود انسان بر روی ماه و تصاویری که از آن در سراسر جهان مخابره شد، همگی در یک استودیوی فیلم برداری گرفته شده است.
تقریباً در همه زمینه‌ها می‌توان تئوری‌های توطئه مختلف که مطرح شده و افراد زیادی به آن باور دارند را پیدا کرد. البته وقتی از تئوری توطئه بحث می‌شود بیشتر از همه در مورد کشوری مانند آمریکا صحبت می‌شود که سابقه زیادی در تغییر حقایق از طریق دست‌کاری اطلاعات، جعل مدارک، قدرت رسانه‌ها و … دارد. به فهرست تئوری‌های توطئه مشهور و پر طرفدار نگاه بیندازید، متوجه همین الگو می‌شوید. بیشتر آن‌ها مربوط به آمریکا و تاریخ و فرهنگ آن هستند. از تئوری‌های توطئه زنده بودن الویس پرسلی (خواننده) و ترور پرنسس دایانا (پرنسس محبوب انگلستان) گرفته تا دست داشتن سازمان جاسوسی آمریکا در انتشار بیماری ایدز، ساختگی بودن حادثه 11 سپتامبر و حتی اخیراً وجود فضایی‌ها در منطقه 51 که یک منطقه نظامی و محرمانه محسوب می‌شود. البته این به معنی نیست که در کشورهای دیگر تئوری توطئه وجود ندارد! و حتی این به این معنی نیست که لزوماً همه تئوری‌های توطئه اشتباه هستند. بارها پیش آمده که این تئوری‌های در ظاهر عجیب و غیرمحتمل، درست از کار در آمده‌اند.
الویس پرسلی
در مورد افزایش یا کاهش باور به تئوری توطئه به‌درستی نمی‌توان قضاوت کرد. چون مطالعات و آمارهای درستی در این مورد در سال‌های گذشته ثبت نشده است. چنین مسئله‌ای تنها 10 الی 20 سال است که مورد توجه قرار گرفته. با این حال بررسی مدارک و اسناد نشان می‌دهد که باور به نقشه‌های سری در میان آمریکایی‌ها در حدود 120 سال پیش هم وجود داشته است. از سال 1890 تا کنون 10 هزار نامه با محتوای تئوری توطئه به روزنامه‌های نیویورک تایمز و شیکاگو تریبون ارسال شده است که شاید بهترین منبع اطلاعاتی ما باشد. با بررسی این نامه‌ها می‌توان فهمید که در حقیقت تعداد نامه‌های ارسالی در این سال‌ها افزایش یا کاهش خاصی نداشته است!
حتی اگر این مسئله درست باشد، بازم هم این وضعیت نمی‌تواند زیاد ادامه داشته باشد. جهان ما با تئوری‌های توطئه پر شده. با حضور فناوری و اینترنت در تک‌تک ابعاد زندگی مدرن ما تقریباً به هیچ چیز نمی‌توان اعتماد کرد. دنیایی که از هوش مصنوعی، جعل عمیق، هک، جاسوسی‌های اطلاعاتی، درز اطلاعاتی، تجاوز به حریم خصوصی و … پر شده، جای زیادی برای حفظ اعتماد باقی نمی‌گذارد.
از طرف دیگر امکان ارتباط گسترده‌تر مردم با یکدیگر این امکان را ایجاد کرده که بتوانیم برای ایجاد تغییراتی که در مورد آن‌ها احساس نگرانی داریم اقدام کنیم. همچنین باعث می‌شود اطلاعات واقعی و شواهد و مدارک چه از طریق فشار و نظارت عمومی و چه از طریق لو رفتن و درز اطلاعاتی، در اختیار مردم قرار بگیرد.
به هر حال مطالعات نشان می‌دهند که تئوری توطئه در سال‌های اخیر بر خلاف تصور ما، افزایش چشم گیری نداشته است. احتمالاً آن چه اتفاق افتاده، گسترش آگاهی ما از وجود تئوری‌های توطئه و ایجاد بستری برای جمع شدن این افراد به دور هم تشکیل گروه‌های مختلف است.
منبع: livescience
