عباس رهامی
اگر در مناطق سردسیر زندگی می‌کنید ممکن است با این پدیده مواجه شده باشید. اول صبح در زمستان در مناطق مرطوب ممکن است شرایطی به وجود آورد که بتوان در آن پشم یخی را مشاهده کرد. اگرچه ممکن است در ابتدا یک تکه چوب کپک زده به نظر برسد، ولی نگاه دقیق‌تر به آن مشخص می‌کند که آن چه مقابل شماست، چیزی شبیه به پشم یا پنبه براق است که نمی تواند چوب پوسیده باشد! اگر ناشتا باشید، این منظره ممکن است شما را به یاد پشمک هم بیندازد. اولین تماس با این توده عجیب به‌سرعت شما را متوجه سرمای آن می‌کند و خیلی زود می‌فهمید با شکلی جدید از برف یا یخ مواجه هستید.
آن چه در مقابل شماست، یک پدیده جالب زمستانی است که از مدت‌ها پیش در مناطق سرد و مرطوب شناخته شده است. مسبب این ساختار عجیب یخ در حقیقت یک نوع قارچ است. البته این موضوع مدت‌ها ناشناخته بود و در نهایت در سال 2015 علت این پدیده رسماً تائید شد. موی یخی معمولاً در فضاهای سرد و مرطوب و به دور از نور ایجاد می‌شود. مردم سرزمین‌هایی که در عرض 45 تا 55 درجه جغرافیایی قرار گرفته‌اند بیشترین شانس مشاهده این پدیده را دارند. از این نظر که کشور ما در عرض 25 تا 37 درجه شمالی قرار گرفته، می شود گفت شانس زیادی برای مشاهده این پدیده نداریم. به‌خصوص که این پدیده ظریف خیلی سریع توسط برف یا تشعشعات نور خورشید از بین می‌رود.
پشم یخی در واقع کریستال‌های یخ هستند که به‌طور منظم و در ساختاری خاص در دمای زیر صفر ایجاد شده‌اند. این کریستال‌ها توسط ریسمان‌هایی که یک قارچ به نام Exidiopsis effusa ایجاد کرده به این شکل در می‌آیند. اینکه این قارچ چطور کریستال‌ها را به این شکل فرم می‌دهد را هنوز نمی‌دانیم. ولی تصور می‌شود که این فرآیند به طریقی تحت تأثیر واکنش قارچ برای جلوگیری از یخ زدن و تبلور مجدد یخ اتفاق می‌افتد.
عملکرد قارچ از آن جهت جالب است که باعث می‌شود بلورهای یخ به‌صورت رشته‌های بسیار نازک و با قطر تنها 0.01 میلی‌متر تشکیل شوند. توده ساخته شده قادر است ساختار خود را ساعت‌ها حفظ کند و حتی تا دمای نزدیک به صفر درجه سانتی گراد را بدون از پاشیدن تحمل کند.
معمولاً این پدیده بر روی تنه درخت و روی سطوح چوبی دیده می‌شود. زمانی که رطوبت در نزدیکی سطح چوب یا شاخه‌ای که تحت وزش باد سرد قرار دارد می‌نشیند، لایه‌ای نازک از یخ بر روی آن تشکیل می‌شود. این یخ در منافذ چوب نفوذ کرده و به این صورت بلورهای یخ بر روی یکدیگر تشکیل می‌شوند. ولی با ادامه یافتن فرآیند تشکیل یخ روی چوب، اتفاقی جالب توجه می‌افتد. کریستال‌های یخ به‌جای به هم پیوستن و ایجاد یک کریستال یخی بسیار بزرگ، از هم دوری کرده و هر کدام مسیر منحصر به فرد خود را طی می‌کنند. به این صورت رشته‌های بسیار نازک از یخ تشکیل می‌شود.
پشم یخی قادر است تا 20 سانتی متر رشد کند و قطر آن‌ها تقریباً اندازه قطر موی انسان است. بررسی‌های علمی که در سال 2015 بر روی پشم یخی انجام شده، مشخص کرد ساختارهای مولکولی پیچیده در آن وجود دارد. مثل لیگنین و تانن. این ساختارهای مولکولی در آب حل شده و مانع از ترکیب شدن رشته‌های یخ و تشکیل یک ساختار پایدار و یک پارچه می‌شوند.
در این مطالعه نتیجه گرفته می‌شود که احتمالاً همین ترکیبات عامل اصلی ممانعت از ایجاد کریستال‌های یخی بزرگ در سطح چوب هستند. با این حال برای تائید و تکمیل توضیح این پدیده نیاز به انجام تحقیقات بیشتر است. هنوز سؤالات بسیاری وجود دارد که بدون پاسخ مانده است. مثلاً اینکه پشم یخی در چه مناطقی از جهان می‌توان تشکیل شود و اینکه چرا این پدیده بیشتر بر روی تنه برخی درختان و گیاهان خاص دیده می‌شود. و مهم‌تر از همه اینکه آیا ساختارهای یخی متفاوت دیگری هم وجود دارد که هنوز کشف نشده باقی مانده است.
اگرچه پدیده پشم یخی قرن‌هاست که توسط انسان مشاهده شده است، ولی تا کنون تحقیقات و بررسی‌های جامع و کاملی در مورد آن صورت نگرفته است. به همین دلیل اطلاعات ما در مورد این پدیده بسیار محدود است.
منبع: sciencealert
