اگر اندکی اخبار دنیای صنعت خودروسازی در نقاط مختلف دنیا را دنبال کرده باشید، خواهید دید که عزمی جمعی در بین دولت‌های مختلف و شرکت‌های تولید کننده برای حرکت به سوی حمل و نقل جمعی بر پایه‌ی الکتریسیته صورت گرفته است. این برنامه‌ریزی کلان در کنار محافظت از محیط زیست و پروپاگاندا‌های مختلفی که در این زمینه صورت گرفت، در واکنش به نوسان‌های غیر منطقی قیمت نفت و مشتقات آن صورت گرفت.
کشورهای پیشرفته برای رسیدن به پایداری در سیستم حمل و نقل خود و قطع نیاز به سوختهای فسیلی که عمدتا وارداتی بودند، به ناچار الکتریسیته را راه‌حل نهایی برای خود دیدند. نتیجه‌ی این واکنش، تولید اتوبوس ، تراموا و قطار‌های شهری برقی بود که در سال‌های اخیر، پس از موفقیت کارخانه‌ی تسلا در ایالات متحده به عنوان اولین شرکت خودروسازی بزرگ که بر پایه‌ی خودروهای برقی ساخته شد، دومینوی تولید خودروهای برقی و برداشتن سهمی از این بازار نوپا را در میان شرکت‌های بزرگ و چند ملیتی به راه انداخت.
حاصل آن خودرو‌هایی مثل مرسدس بنز EQS، آئودی Etron و پورشه تایکان بود که در گذشته مقاله‌های مفسلی درباره‌ی مشخصات فنی آن‌ها و پیشرفت خارق‌العاده‌ی فناوری در مدت کوتاه طراحی و تولید آن‌ها، نوشته شد که می‌توانید به آن‌ها رجوع کنید.
جرقه‌های اولیه
پس از کشورهای صنعتی و مدرن، این جنبش به کشورهای دیگر هم سرایت کرد و آن‌ها نیز برای دست‌یابی به این سیستم حمل و نقل ارزان قیمت دست به کار شدند. ایران هم از این قاعده مستثنی نبود. اگر به خاطر داشته باشید در گذشته‌ی تهران نیز شاهد اتوبوسهای آکاردئونی که با اتصال به سیم‌های معلق بر روی خیابان‌ها تغذیه می‌شدند بوده‌ایم.
اما به این نیاز با وجود تحریم‌ها و مشکلاتی که برای واردات به وجود آمده بود هیچگاه پاسخ درستی داده نشد. اما سال گذشته تعدادی از خودرو‌ساز‌های داخلی مثل ایران‌خودرو‌دیزل برای تولید اتوبوس‌هایی با ویژگی‌های مورد نیاز کلان شهر‌های کشور، اعلام آمادگی کردند و وعده‌ی تولید این اتوبوسها تا خرداد ۱۴۰۰ داده شد.
پس از اعلام آمادگی این شرکت‌ها، شرکت حمل و نقل درون‌شهری مشهد، به عنوان دومین سیستم گسترده‌ی کشور پس از تهران، تفاهم‌نامه‌ای برای تولید اتوبوسهای برقی داخلی و ارائه‌ی آن‌ها به ناوگان شهری، با چند شرکت دانش بنیان منعقد کرد.
مراسم انعقاد این تفاهم نامه با حضور سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور وقت و محمدرضا کلانی، شهردار مشهد انجام شد. این قرار داد ما بین منوچهر منطقی، دبیر ستاد توسعه‌ی فناوری‌های فضایی و حمل و نقل پیشرفته و وحید اصفهانیان، مدیر عامل شرکت انرژی نوآور افق به امضا رسید. از مفاد این قرارداد می‌توان به این مورد اشاره کرد که در صورت موفق بودن تست‌های میدانی، خرید ۱۰۰ دستگاه اتوبوس برقی برای ناوگان مشهد تضمین شده بود.
ویژگی‌های مد نظر
اتوبوس‌هایی که در دست طراحی قرار گرفتند در دسته‌ی اتوبوسهای هیبریدی قرار می‌گیرد. این مدل از دو سوخت گاز و برق شهری برای حرکت استفاده می‌کند و با ترکیب آن‌ها، آلایندگی پایین‌تر از نمونه‌های قبلی ارائه می‌دهد.
شرکت انرژی نوآور افق بر اسا این توافق نامه موظف شد که مشخصات فنی اتوبوسها و هزینه‌ی برآوردی هر دستگاه را تا پایان سال ۱۳۹۹ در اختیار شهرداری مشهد قرار دهد تا این شهرداری بتواند بر اساس اطلاعات به دست آمده، برنامه ریزی‌های مورد نیاز را انجام دهد.
واردات اتوبوسهای الکتریکی
با وجود برنامه‌ریزی‌های گسترده برای بومی سازی ساخت اتوبوسهای برقی، برنامه‌هایی برای واردات نیز در نظر گرفته شده بود. اما به تازگی محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل و نقل شورای اسلامی شهر تهران، در این مورد به رسانه‌ها گفت که « دولت پول نداد، واردات به تعویق افتاد!» ور در این زمینه افزود : برای ورود اتوبوسهای برقی، دولت هم باید سهم خود را پرداخت می‌کرد ولی هنوز ۴۰۰ میلیارد تومان از اوراق مشارکت سال ۹۸ وصول نشده که باعث آسیب‌های بسیاری شده است.
اتوبوسهای برقی هم کارشان تمام شده بود. شهرداری هم منابع داشت، اما دولت پول نداد و کار به تعویق افتاد. این عضو شورای شهر تهران بیان کرد: البته سرانجام اتوبوسها وارد می‌شوند، اما عدم تعهدها باعث می‌شود کار به تأخیر بیفتد.
نیاز به ورود اتوبوسهای برقی به ناوگان حمل و نقل شهر‌های بزرگ از جمله تهران۷ با افزایش آلودگی‌‌ها روز به روز بیشتر احساس می‌شود. با این‌حال اما در سال‌های اخیر گرچه صحبت‌هایی در زمینه تولید یا واردات این خودروها مطرح بوده، اما تا امروز به‌جز معدود مواردی، چندان اقدام درخور توجهی در این خصوص انجام نشده است.
تولیداتی با آخرین استانداردهای اروپا
گلایه‌ها از عدم همکاری دولت و تخصیص ارز برای واردات این اتوبوس در حالی است که دو شرکت داخلی برای تولید آن‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند. این شرکت‌ها بر خلاف تولید کنندگان خودروهای قدیمی و سوختهای فسیلی، فاصله‌ی چندانی با تکنولوژی روز دنیا ندارند و این توان را دارند که مدل‌هایی برخوردار از استانداردهای جدید و روز دنیا روانه بازار داخلی کنند.
اتوبوسهای برقی داخلی، ۴۰ درصد ارزان‌تر
این فاصله‌ی کم تکنولوژی در حالی است که با توجه به مسائل گمرک، قیمت تمام شده‌ی این اتوبوسها ۴۰ درصد از رقبای خارجی پایین‌تر است و این خود یک امتیاز مثب برای آن‌ها محسوب می‌شود. شرکت‌های داخلی هم اکنون توانایی تولید اتوبوس‌هایی را دارند که می‌توانند به راحتی با مدل‌های چینی و اروپایی رقابت کنند.
قائم مقام ایران خودرو دیزل پیش از این اظهار کرده بود: « شهرداری قصد دارد اقدام به واردات اتوبوسهای برقی ۹میلیارد تومانی کند، درحالی‌که این شرکت می‌تواند هر اتوبوس برقی را با حدود 5.5میلیارد تومان برای سیستم حمل‌ونقل عمومی عرضه کند.» بر این اساس، دولت و شهرداری و طرفداران واردات، می‌توانند با هزینه مشابه برای واردات اتوبوسهای الکتریکی، تقریبا دو برابر اتوبوس الکتریکی در کشور تولید کنند.
بازگشت سرمایه‌ها به صنعت داخلی
باید این موضوع را مدنظر قرار داد که هدایت هزینه‌های واردات به سمت سرمایه‌گذاری در ساخت داخل، رونق در تولید قطعه‌سازان و اتوبوس‌سازان را به همراه خواهد داشت. به‌طور قطع، آغاز تولید انبوه اتوبوسهای برقی در کشور، بسیاری از سرمایه‌های سرگردان را به این صنعت کشانده و در کنار آن رونق را در صنعت اتوبوس‌سازی ایجاد خواهد کرد. از سوی دیگر، همکاری قطعه‌سازان با اتوبوس‌سازان فعال در این بخش می‌تواند باعث تحول در صنعت قطعه کشور شود و مسیر را برای تولید قطعات جدید همواره کند.
بنابراین، به‌جای خروج ارز از کشور و واردات اتوبوس‌هایی که در داخل نیز امکان تولید مدل‌های مشابه آن‌ها وجود دارد، این هزینه‌ها به صنعت اتوبوس‌سازی کشور وارد شده و امکان تولید مدل‌های الکتریکی و نوسازی ناوگان با اتوبوسهای پاک فراهم می‌شود.
تاثیر تولید اتوبوسها بر روی صنعت خودروهای برقی در داخل
در صورتی که ادعای کاهش هزینه‌ی ۴۰ تا ۵۰ درصدی هزینه‌های تولید صحت داشته باشد، کشور می‌تواند در آینده برای صادرات نیز برنامه‌ریزی کند. آن طور که گفته می‌شود به جز باتری و چند قطعه‌ی الکترونیکی، بقیه‌ی اجزای این اتوبوسها در داخل تولید می‌شوند و همین موضوع دلیل کاهش هزینه‌هاست.
هرچند به گفته کارشناسان به لحاظ کیفی نمونه‌های داخلی همچنان با برخی از نمونه‌های خارجی فاصله دارند، اما همین‌که توانایی ساخت این اتوبوسها با قیمت ارزان‌تر وجود دارد، بحث صادرات آن جذاب خواهد بود. بنابراین درصورتی‌که دستگاه دیپلماسی دولت جدید بتواند راهی برای صادرات اتوبوسهای برقی به کشورهای دیگر باز کند، این صنعت می‌تواند دچار تحول بزرگی شود، تحولی که ممکن است آینده صنعت خودرو و تولید خودروهای برقی را تضمین کند.
