در ۶۰ سال اخیر، انسان‌ها با جدیت شروع به بررسی و کاوش منظومه شمسی کرده اند. از اولین پرتاب‌های موشک در اواخر دهه ۵۰ میلادی تا امروز انواع کاوشگرها، مدارگردها و حتی مریخ نوردها را به فضا و به انواع سیاره‌ها در منظومه شمسی پرتاب کرده اند (مثل مریخ نورد استقامت که در فوریه ۲۰۲۱ به سمت مریخ پرتاب شد) اما آیا شما می‌توانید هر ۸ سیاره در این منظومه را نام ببرید و ترتیب درست آنها را ذکر کنید؟ (بله حالا تعداد سیاره‌های منظومه شمسی از ۹ عدد به ۸ عدد کاهش یافته و در سال ۲۰۰۶ پلوتون از این فهرست حذف شد)
اگر شما هم جزء افرادی هستید که به خاطر سپردن ترتیب سیاره‌های منظومه شمسی برایشان سخت است، در این مطلب با روکیدا همراه باشید تا ترتیب سیاره‌ها بر اساس معیارهای مختلف را یاد بگیرید.
ترتیب سیاره‌های سیستم منظومه شمسی بر حسب فاصله
متداول ترین روش برای ارزیابی ترتیب سیاره‌ها، در نظر گرفتن فاصله آنها از خورشید است. با این روش ترتیب سیاره‌ها به این صورت خواهد بود:
- عطارد (یا تیر): ۰.۳۹ واحد نجومی از خورشید (۱۴۹۵۹۷۸۷۱ کیلومتر)
- زهره: ۰.۷۲ واحد نجومی
- زمین: ۱ واحد نجومی
- مریخ: ۱.۵۲ واحد نجومی
- مشتری: ۵.۲۰ واحد نجومی
- زحل: ۹.۵۴ واحد نجومی
- اورانوس: ۱۹.۲۰ واحد نجومی
- نپتون: ۳۰.۰۶ واحد نجومی
واحد نجومی (astronomical unit یا به اختصار AU) معادل با میانگین فاصله زمین از خورشید است (به همین دلیل فاصله زمین از خورشید ۱ واحد نجومی است). این روش یکی از روش‌های پرکاربرد برای ارزیابی فاصله‌ها در منظومه شمسی است که به نوعی بزرگترین مقیاس برای ارزیابی این فاصله‌ها محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، مریخ که از همه سیاره‌ها به خورشید نزدیک تر است، ۳۵.۹۸ میلیون مایل از آن فاصله دارد و نپتون که دورترین است، ۲.۷۹ میلیارد مایل از خورشید فاصله دارد. فاصله زمین از خورشید هم ۹۲.۹۶ میلیون مایل است.
چگونه ترتیب سیاره‌ها را حفظ کنیم؟
روش‌های مختلفی برای به خاطر سپردن ترتیب سیاره‌های منظومه شمسی وجود دارد. معمولاً (در زبان انگلیسی) از حرف اول نام هر سیاره استفاده می‌شود تا یک عبارت خاص ایجاد شود که حفظ کردن آن راحت تر است
مثلاً بعضی از عبارت‌هایی که برای به خاطر سپردن ترتیب سیاره‌ها استفاده می‌شوند، عبارتند از:
- My Very Excellent Mother Just Served Us Noodles
- My Very Easy Method Just Speeds Up Names
- My Very Expensive Malamute Jumped Ship Up North
که در اینجا M حرف اول Mercury (عطارد)، V حرف اول Venus است و به همین ترتیب.
اگر به موزیک و ریتم علاقه دارید، آهنگ‌های مختلفی هم طراحی شده اند که به شما برای حفظ کردن ترتیب سیاره‌ها کمک می‌کنند.
ترتیب سیاره‌ها از نظر سایر ویژگی‌ها
گرچه اکثر افراد ترتیب سیاره‌ها را بر اساس فاصله آنها از خورشید ارزیابی کرده و به خاطر می‌سپارند اما روش‌های دیگری هم برای ارزیابی ترتیب آنها وجود دارد.
مثلاً ترتیب سیاره‌ها بر حسب اندازه (شعاع) از بزرگترین به کوچکترین به این صورت است:
- مشتری (۶۹۹۱۱ کیلومتر)
- زحل (۵۸۲۳۲ کیلومتر)
- اورانوس (۲۵۳۶۲ کیلومتر)
- نبپتون (۲۴۶۲۲ کیلومتر)
- زمین (۶۳۷۱ کیلومتر)
- زهره (۶۰۵۲ کیلومتر)
- مریخ (۳۳۹۰ کیلومتر)
- عطارد (۲۴۴۰ کیلومتر)
یا می‌توان ترتیب سیاره‌ها را بر حسب وزن (جرم) آنها ارزیابی کرد. در این صورت ترتیب آنها بر حسب سنگین ترین تا سبک ترین، به این صورت است:
- مشتری (۱.۸۹۸۶ × ۱۰ به توان ۲۷ کیلوگرم)
- زحل (۵.۶۸۴۶× ۱۰ به توان ۲۶ کیلوگرم)
- نپتون (۱۰.۲۴۳ × ۱۰ به توان ۲۵ کیلوگرم)
- اورانوس (۸.۶۸۱۰ × ۱۰ به توان ۲۵ کیلوگرم)
- زمین (۵.۹۷۳۶ × ۱۰ به توان ۲۴ کیلوگرم)
- زهره (۴.۸۶۸۵ × ۱۰ به توان ۲۴ کیلوگرم)
- مریخ (۶.۴۱۸۵ × ۱۰ به توان ۲۳ کیلوگرم)
- عطارد (۳.۳۰۲۲ × ۱۰ به توان ۲۳ کیلوگرم)
نکته جالب اینجاست که جرم نپتون از اورانوس بیشتر است این در حالیست که اورانوس از نپتون بزرگتر است. قطعاً دانشمندان نمی‌توانند برای تعیین جرم سیاره‌ها از ترازو استفاده کنند، در نتیجه به این نگاه می‌کنند که چرخیدن اجرام نزدیک به دور سیاره چقدر زمان می‌برد و این اجرام چقدر از سیاره دور هستند. هر چقدر سیاره بزرگتر باشد، گشتن اجرام به دور آن بیشتر زمان می‌برد.
یکی دیگر از روش‌های ارزیابی سیاره‌ها، در نظر گرفتن تعداد قمرهای آنهاست. ترتیب سیاره‌ها از این نظر به صورت زیر است:
- زحل (۸۲)
- مشتری (۷۹)
- اورانوس (۲۷)
- نپتون (۱۴)
- مریخ (۲)
- زمین (۱)
- زهره و عطارد (صفر)
توجه داشته باشید که این اعداد و ارقام ماه‌های موقتی که هنوز توسط اخترشناسان تأیید نشده را هم شامل می‌شوند.
در مجموع همانطور که در این مطلب اشاره شد، روش‌های مختلفی برای ارزیابی و به خاطر سپردن ترتیب سیاره‌ها وجود دارد و معمولاً همین که به خاطر داشته باشید در مجموع ۸ سیاره داریم، کمک زیادی به حفظ کردن نام و ترتیب آنها می‌کند.
نکته جالب درباره پلوتون
پس از شناسایی پلوتون در سال ۱۹۳۰، اخترشناسان آن را به عنوان یک سیاره ثبت کردند اما در سال ۲۰۰۶ اتحادیهٔ بین‌المللی اخترشناسی پلوتون را از سیاره به یک سیاره کوتوله تنزل رتبه داد. چون طبق تعریف جدید سیاره، این جرم آسمانی باید «همسایگی خودش را از اجسام کوچک‌تر اطراف مدارش پاکسازی کرده باشد» که پلوتون این کار را انجام نداده و همسایگی آن با یکسری از اجرام کمربند کویپر پر شده است. پلوتون یکی از ۵ سیاره کوتوله در سیستم منظومه شمسی است و حتی بزرگترین آنها نیست (بزرگترین آنها اریس است).
