همه ما به نور خورشید نیاز داریم. زندگی ما انسان‌ها نیز درست مانند تمام موجودات دیگر به این منبع انرژی وابسته است. با این حال زندگی مدرن باعث شده که بیشتر ما به اندازی کافی در طول روز نور دریافت نکنیم. فرصت ما برای دریافت نور روزانه محدود به موقعیت سیاره ما در فضا است. گردش همیشگی سیاره ما به دور خودش حول محور منحرفش، باعث شده که روز و شب ما در بیشتر اوقات سال مساوی نباشد. به‌طور دقیق‌تری، این انحراف ۲۳.۵ محور زمین نسبت به مدار گردشش به دور خورشید باعث ایجاد تمام زیبایی‌های زمین از جمله فصول شده است. و همین ۲۳.۵ درجه است که باعث ایجاد یکی از خاص‌ترین و جالب‌ترین نواحی سیاره زمین یعنی مدار شمالگان شده است
مدار شمالگان از نظر جغرافیایی به‌صورت یک حلقه یا دایره تعریف شده و تمام نواحی زمین که بالای عرض ۶۶ درجه ۳۴ دقیقه شمالی قرار گرفته است را شامل می‌شود. که به‌طور ساده‌تر می‌توان گفت همان بخشی از زمین که بین ۶۶ امین و ۶۷ امین خط موازی استوا قرار می‌گیرد.
آن چه باعث خاص شدن این منطقه از جهان می‌شود، ساعات متفاوت روز در آن جاست. در زمستان، مردم این سرزمین هیچ گاه طلوع خورشید را به چشم نمی‌بینند. این دوره از زمستان به‌اصطلاح انقلاب زمستانی نامیده می‌شود. بلندترین شب سال یا کوتاه‌ترین روز آن. با این حال این شب طولانی هم مانع ادامه یافتن حیات در این منطقه نشده است. مردم این منطقه در طول سال پدیده‌های نادری را مشاهده می‌کنند که کمتر کسی شانس تجربه آن را دارد: نور آفتاب وسط شب و تاریکی آسمان در وسط روز. بگذارید کمی بیشتر با این منطقه ناشناخته آشنا شویم.
در مدار شمالگان ۸ کشور وجود دارد
شاید مشهورترین بخش مدار شمالگان، آلاسکا باشد. یعنی شمالی‌ترین سرزمین قاره آمریکا. البته این تنها کشوری نیست که در این مدار قرار می‌گیرد. بخش‌های بزرگی از کانادا، فنلاند، روسیه، نروژ و سوئد هم به همین میزان به سمت شمال کشیده شده‌اند. همچنین بخش‌های زیادی از گرینلند (دانمارک) و نیمی از کشور ایسلند هم در این نوار قرار گرفته است.
بزرگ‌ترین شهر مدار شمالگان
بزرگ‌ترین شهر این نوار برفی، مرومانسک در روسیه قرار دارد. شهری که در سال ۱۹۱۶ میلادی در بحبوحه جنگ جهانی اول تأسیس شد و اکنون میزبان حدود ۲۹۵ هزار نفر است. همچنین بلندترین ساختمان مدار قطبی هم در همین شهر قرار دارد که یک هتل با ارتفاع ۷۲ متر است.
دومین شهر بزرگ مدار قطبی هم در همین کشور واقع شده است. شهر نوریلسک با جمعیتی در حدود ۱۸۰ هزار نفر که به معادن و مسجد تاریخی نورد کمالش معروف است. به‌طور کلی مدار شمالگان شمالی‌ترین‌های دنیای را در خود دارد. شمالی‌ترین شهرها، شمالی‌ترین کوه‌ها، شمالی‌ترین ورزشگاه‌ها و …. . مثلاً شمالی‌ترین دانشگاه کره زمین در نروژ قرار دارد که ترومسو نام دارد.
زمستان خاموش
در مدار شمالگان هیچ گاه شب نمی‌شود. از نظر ساعات ۲۴ و ساعته شب وجود دارد ولی در عمل شبی که آسمان تاریک و بدون نور داشته باشد در برخی از نواحی وجود ندارد. آن چه مردم تجربه می‌کنند تنها یک گرگ و میش طولانی است که نقش شب را بازی می‌کند. مثلاً شهر بارو در شمال آلاسکا در طول زمستان ۶۵ شبانه روز متمادی را در شب سپری می‌گذراند. البته در طی این مدت، آسمان هم چنان روشن می‌شود و حالت گرگ و میش به وجود می‌آورد، ولی خورشید هیچ گاه در افق پدیدار نمی‌شود.
حالت شدیدتر این پدیده را می‌توان در عرض‌های بالاتر از ۸۸ درجه و ۳۳ دقیقه شمالی تجربه کرد. جایی که شب زمستانی واقعی به مدت ۱۱ هفته به طول می‌انجامد و آسمان در خاموشی فرو می‌رود.
روزهای بدون شب
همان طور که زمستان شمالگان شب‌های بسیار طولانی و روزهای کم فروغ و بدون خورشید دارد، تابستان آن هم روزهای بدون شب را به مردم هدیه می‌کند. از زمان اعتدال بهاری، یعنی آغاز فصل بهار، خورشید در افق سرزمین‌های قطبی بالا می‌رود و تا چندین هفته خود را بالای خط افق نگه می‌دارد. به همین دلیل است که به این نوار، سرزمین خورشید نیمه شب هم گفته می‌شود. مثلاً در شهری مثل ترموسو، خورشید به مدت ۲ ماه کامل آسمان را روشن می‌کند.
سرمای کشنده مدار قطبی
معمولاً در کتاب‌های درسی گفته می‌شود که شمالگان اقیانوسی است که توسط سرزمین‌های اطراف احاطه شده است. ولی اگر به نقشه‌های جهانی رجوع کنید خواهید فهمید که واقعیت تقریباً بر عکس است. قطب شمال سرزمینی است که توسط اقیانوس‌ها و آب‌ها محاصره شده است. هر چند که در بیشتر اوقات سال بخش‌های زیادی از این آب‌ها منجمد است. البته این روند تا زمانی که گرمایش زمین تغییرات آب و هوایی شدید در زمین را موجب نشده بود، تکرار می‌شد. متأسفانه یخ‌های قطب شمال و آب‌های شیرین آن بخش، نقش حیاتی در تعادل آب و هوایی کره زمین دارد. وجود جریان‌های اقیانوسی و آبی در اطراف قطب شمال باعث شده که این منطقه عملاً از سرمای کشنده‌ای که می‌توانست دچار شود، نجات پیدا کند. در نهایت می‌بینیم که سرمای منفی ۴۰ درجه سانتی گراد زیر صفر قطب شمال قابل مقایسه با دمای ۷۶ درجه زیر صفر در قطب جنوب نیست.
مدار شمالگان در تغییر و حرکت
وقتی از یخ و قطب شمال و جنوب صحبت می‌شود، صحبت نکردن در مورد خطر گرمایش زمین و از بین رفتن یخ‌های قطبی اجتناب ناپذیر است. واقعیت آن است که با تمام تلاش‌های صورت گرفته، مدار شمالگان هم چنان در حال از دست دادن یخ‌هایش است و سال به سال کوچک‌تر می‌شود. علاوه بر آن، انحراف محور گردش زمین نیز به‌تدریج (خیلی کند) در حال تغیر است. تقریباً هر ۴۰ هزار سال یک بار محور گردش زمین تغییرات اساسی را تجربه می‌کند و از ۲۲.۱ درجه به ۲۴.۵ درجه تغییر پیدا می‌کند. در حال حاضر ما در میانه بازه زمانی این اتفاق هستیم و می‌توان تصور کرد که هنوز چند هزار سال با رخ دادن مجدد این پدیده فاصله داریم.
البته کوچک شدن بخش پوشیده از یخ قطب شمال نیاز زیادی به تغییر انحراف زمین ندارد. چرا که در حال حاضر یخ‌های قطبی هر ساله حدود ۱۵ متر عقب نشینی می‌کنند.
منبع: science.howstuffworks
