در طول تاریخ اپیدمی‌ها و بیماری‌های همه‌گیر زیادی زندگی بشریت را تحت تاثیر خود قرار داده‌اند، اما کشنده‌ترین آن‌ها کدام بودند؟ برخی از بدترین اپیدمی های تاریخ ، تمدن‌های اصیل را به هلاکت رسانده، کشورهای قدرتمندی را به زانو درآورده و میلیون‌ها نفر را کشته‌اند. با این حال، شیوع این بیماری‌های وحشتناک هنوز هم بشریت را تهدید می‌کند، اما به لطف پیشرفت‌های اپیدمیولوژی، دیگر مانند قبل شاهد به زانو درآمدن کشورها و مرگ میلیون‌ها انسان نیستیم. (شاید کرونا زندگی میلیاردها انسان را تحت تاثیر قرار داده باشد، اما مانند خیلی از بیماری‌های همه‌گیر گذشته مانند طاعون جان صدها میلیون انسان را نگرفته است)
در اینجا ۲۰ مورد از بدترین اپیدمی‌ها و بیماری‌های همه گیر در تاریخ به طور خلاصه معرفی شده‌اند که سابقه برخی از آن‌ها به دوران ماقبل تاریخ بازمی‌گردد.
۱.اولین اپیدمی تاریخ : حدود ۳۰۰۰ قبل از میلاد
حدود ۵۰۰۰ سال پیش، یکی از بدترین ایدمی های تاریخ ، یک روستای تاریخی را در چین از بین برد. اجساد کشته‌شدگان بدست نگهبانان شهر داخل خانه‌ای انباشته و بعداً سوزانده شدند. در این بیماری همه‌گیر، آن طور که باستان‌شناسان عنوان کرده‌اند، هیچ یک از گروه‌های سنی در امان نبود، زیرا اسکلت نوجوانان، جوانان و افراد میانسال در داخل خانه مذکور پیدا شده است.
این محوطه باستانی اکنون “هامین منگه” نامیده می‌شود و یکی از مهمترین مکان‌های باستانی ماقبل تاریخ در شمال شرقی چین می‌باشد که توسط میراث فرهنگی چین حفظ شده است. مطالعات باستان‌شناسی و مردم‌شناسی نشان می‌دهد که این همه‌گیری به‌قدری سریع اتفاق افتاده که زمانی برای تدفین اجساد وجود نداشته و امکان بازسازی مجدد این مکان میسر نشده است.
قبل از کشف هامین منگه، یک گور دسته‌جمعی دیگر نیز که تقریباً به همان دوره زمانی مربوط می‌شود، در محلی به نام میائوزیگو، در شمال شرقی چین کشف شد. این اکتشافات با در کنار هم نشان می‌دهد که یک بیماری همه‌گیر کل منطقه شمال شرقی چین را ویران کرده است.
۲. طاعون آتن: ۴۳۰ سال ق.م – از بدترین اپیدمی های تاریخ
در حدود سال ۴۳۰ قبل از میلاد، اندکی پس از شروع جنگ بین آتن و اسپارت، یک بیماری همه گیر مردم آتن را در برگرفت و به مدت پنج سال ادامه یافت. برخی از باستان‌شناسان، میزان مرگ و میر ناشی از این پاندمی هولناک را تا ۱ میلیون نفر تخمین می‌زنند. توسیدید، مورخ یونانی (۴۶۰-۴۰۰ قبل از میلاد) اینطور نوشته است که:
«افراد سالم به طور ناگهانی با گرمای شدید در سر مواجه می‌شوند و چشم‌هایشان با قرمزی و التهاب همراه است. قسمت‌های داخلی بدن مانند گلو یا زبان نیز با التهاب و قرمزی شدید همراه است و سرفه‌های خونی در افراد دیده می‌شود که نفس کشیدن را برایشان بسیار سخت می‌کند. دهان افراد نیز با بوی متعفن همراه است.»
نام این همه‌گیری هولناک دقیقاً چه بود؟ مدت‌هاست که دانشمندان درباره آن بحث می‌کنند. تعدادی از بیماری‌ها از جمله تب حصبه و ابولا به عنوان بیماری‌های احتمالی مطرح شده است. بسیاری از محققان بر این باورند که ازدحام بیش از حد ناشی از جنگ باعث تشدید این پاندمی شده است.
۳. طاعون آنتونین: سال‌های ۱۶۵-۱۸۰ میلادی
یکی دیگر از بدترین اپیدمی های تاریخ مربوط به ۱۸۰ سال بعد از میلاد مسیح می‌شود. هنگامی که سربازان از لشکرکشی به امپراتوری روم بازگشتند، غنایم جنگی زیادی را به ارمغان آورده بودند. آپریل پودسی، مدرس ارشد تاریخ روم در دانشگاه متروپولیتن منچستر، در مقاله‌ای می‌نویسد:
“طاعون آنتونین، که ممکن است آبله باشد، ارتش را ویران کرد و ممکن است بیش از ۵ میلیون نفر را در امپراتوری روم کشته باشد. (کتاب “ناتوانی در دوران باستان”، روتلج، ۲۰۱۷).”
بسیاری از مورخان بر این باورند که این بیماری همه گیر اولین بار توسط سربازانی که پس از جنگ علیه پارت به خانه بازگشته بودند به امپراتوری روم آورده شده است.
۴. طاعون قبرس: سال‌های ۲۵۰-۲۷۱ میلادی
طاعون قبرس را نیز می‌توان جزو بدترین اپیدمی های تاریخ دانست. طاعون کیپریان که به نام سنت سیپریان، اسقف کارتاژ (شهری در تونس) که این بیماری همه گیر را نشانه پایان جهان توصیف کرد، نامگذاری شده است، تخمین زده می‌شود که تنها در رم روزانه ۵۰۰۰ نفر را به کام مرگ کشانده است. در سال ۲۰۱۴، باستان‌شناسان در اقصر جایی را پیدا کردند که به نظر می‌رسد محل دفن دسته‌جمعی قربانیان طاعون باشد. به طوری که بدن آن‌ها با لایه‌ای ضخیم از آهک پوشانده شده بود (از لحاظ تاریخی از آهک به عنوان ضدعفونی کننده استفاده می‌شد). باستان‌شناسان سه کوره مورد استفاده برای تولید آهک و همچنین بقایای قربانیان طاعون را در این محل یافتند که پیکر همگی در آن‌ها سوزانده شده بود.
باستان‌شناسان مطمئن نیستند که چه بیماری‌ای باعث این همه گیری شده است. سیپریان در اثری به نام «De mortalitate» با قلمی آتشین به لاتین نوشت: «روده‌ها، که به دلیل یک بیماری ناشناخته شل شده‌اند، نیروی بدن را تخلیه می‌کنند [و] آتشی که از مغز سرچشمه می‌گیرد [منظور تب بسیار شدید و سوزان] به زخم‌های تخمیر شده‌ای در مجاری دهان تبدیل می‌شوند.
۵. طاعون ژوستینیان: سال‌های ۵۴۱-۵۴۲ میلادی – از بدترین اپیدمی های تاریخ
امپراتوری بیزانس در نهایت توسط طاعون بوبونیک که سرآغاز زوال آن نیز بود ویران شد. طاعون پس از آن به طور دوره‌ای در اروپا تکرار می‌شد. برخی از تخمین‌ها حاکی از مرگ ۱۰ درصد از جمعیت جهان است.
این طاعون به نام امپراتور بیزانس، ژوستینیانوس (حکومت ۵۲۷-۵۶۵ پس از میلاد) نامگذاری شده است. امپراتوری بیزانس تحت فرمانروایی او، به بیشترین حد خود از نظر قلمروی جغرافیایی رسید که وسعت آن از خاورمیانه تا اروپای غربی امتداد داشت. ژوستینیان کلیسای جامع بزرگی به نام ایاصوفیه (“حکمت مقدس”) در قسطنطنیه (استانبول امروزی)، پایتخت امپراتوری وقت، ساخت. ژوستینیان نیز به طاعون مبتلا شد اما زنده ماند. با این حال، امپراتوری او به تدریج قلمرو خود را در زمان این پاندمی هولناک از دست داد.
۶. مرگ سیاه: سال‌های ۱۳۴۶-۱۳۵۳ میلادی
یکی دیگر از بدترین اپیدمی های تاریخ ، مرگ سیاه نام دارد. مرگ سیاه از آسیا به اروپا سرایت کرد و آثار مخربی از خود به جای گذاشت. به طوری که برخی برآوردها نشان می‌دهد بیش از نیمی از جمعیت اروپا توسط این بیماری در آن زمان از بین رفتند. علت ایجاد این بیماری، سویه‌ای از باکتری یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) بود که احتمالاً امروزه منقرض شده و توسط کک‌ها روی جوندگان آلوده پخش می‌شد. اجساد قربانیان نیز در گورهای دسته جمعی دفن شدند.
اپیدمی کوکولیزتلی (COCOLIZTLI): سال‌های ۱۵۴۵-۱۵۴۸ میلادی
عفونتی که باعث اپیدمی کوکولیزتلی شد، نوعی تب هموراژیک ویروسی بود که ۱۵ میلیون نفر از ساکنان مکزیک و آمریکای مرکزی را به کام مرگ کشاند. قبل از همه‌گیر شدن این بیماری اغلب ساکنین این مناطق به دلیل خشکسالی از گرسنگی و ضعف رنج می‌بردند.
طی مطالعات انجام شده بر روی DNA اسکلت قربانیان، نشانه‌هایی از ویروس سالمونلا مشاهده شد که علت اصلی بروز تب روده است؛ این تب گونه‌ای از تب خطرناک است که در زیرمجموعه حصبه قرار می‌گیرد. تب روده می‌تواند باعث تب بالا، کم آبی بدن و مشکلات گوارشی شود و امروزه همچنان یک تهدید بزرگ برای سلامتی انسان محسوب می‌شود.
۸. طاعون آمریکایی: قرن شانزدهم
شاید بتوان طاعون آمریکایی را جزو بدترین اپیدمی های تاریخ دانست. طاعون آمریکایی ترکیبی از بیماری‌های اوراسیا بود که توسط کاشفان اروپایی به قاره آمریکا منتقل شد. این بیماری‌ها، از جمله آبله، به فروپاشی تمدن اینکاها و آزتک‌ها سرعت بخشیدند. برخی تخمین‌ها حاکی از آن است که ۹۰ درصد از جمعیت بومی در نیمکره غربی زمین به دلیا این پاندمی تلف شدند.
۹. طاعون بزرگ لندن: سال‌های ۱۶۶۵-۱۶۶۶ میلادی
آخرین پاندمی بزرگ مرگ سیاه (طاعون) مربوط به قرن هفدهم در بریتانیای کبیر می‌شود که باعث مهاجرت دسته جمعی مردم از لندن به رهبری پادشاه چارلز دوم شد. طاعون در آوریل ۱۶۶۵ شروع و به سرعت در ماه‌های گرم تابستان در سرتاسر بریتانیا گسترش یافت. کک‌های جوندگان آلوده به طاعون یکی از عوامل اصلی انتقال این بیماری بودند.
تا زمان پایان طاعون، حدود ۱ میلیون نفر، از جمله ۱۵٪ از جمعیت لندن به کام مرگ رفتند. با این حال، این پایان رنج و سختی‌های این شهر نبود. در ۲ سپتامبر ۱۶۶۶، آتش‌سوزی بزرگ لندن شروع شد که به مدت چهار روز ادامه داشت و بخش بزرگی از شهر را نابود کرد.
۱۰. طاعون بزرگ مارسی: سال‌های ۱۷۲۰-۱۷۲۳ میلادی
یکی دیگر از بدترین اپیدمی های تاریخ مربوط به شهر مارسی می‌شود. اسناد تاریخی نشان می‌دهد که طاعون بزرگ مارسی زمانی آغاز شد که یک کشتی به نام “Grand-Saint-Antoine” در مارسی فرانسه پهلو گرفت و محموله‌ای از کالاها را از شرق دریای مدیترانه در بندر تخلیه کرد. اگرچه کشتی قرنطینه شده بود، اما طاعون همچنان به شهر راه یافت؛ احتمالاً این بیماری از طریق کک‌های موجود در جوندگان آلوده به طاعون در شهر سرایت کرده است.
طاعون به سرعت گسترش یافت و طی سه سال حدود ۱ میلیون نفر در مارسی و مناطق اطراف آن جان خود را از دست دادند. تخمین زده می‌شود که تا ۳۰ درصد از جمعیت مارسی ممکن است در این اپیدمی از بین رفته باشند.
۱۱. طاعون روسیه: سال‌های ۱۷۷۰-۱۷۷۲ میلادی
امپراطور روسیه، کاترین دوم (که کاترین کبیر نیز نامیده می‌شود)، برای مهار طاعون و بازگرداندن نظم عمومی بسیار ناامید بود که با صدور فرمانی عجولانه، دستور داد تمام کارخانه‌ها از مسکو به شهرهای پاک منتقل شوند. تا زمان پایان طاعون، احتمال می‌رود حدود صد هزار نفر مرده باشند. حتی پس از پایان طاعون، کاترین تلاش کرد تا نظم را برقرار کند.
۱۲. اپیدمی تب زرد فیلادلفیا: ۱۷۹۳ میلادی
هنگامی که تب زرد فیلادلفیا، پایتخت ایالات متحده در آن زمان را فرا گرفت، مقامات به اشتباه معتقد بودند که نژاد بردگان (سیاهان) از ابتلا به این بیماری کشنده مصون هستند. در نتیجه، طرفداران لغو قانون بردگی خواستار استخدام افراد آفریقایی تبار برای پرستاری از بیماران شدند.
این بیماری توسط پشه‌ها به انسان منتقل می‌شود؛ به طوری که زاد و ولد پشه‌ها در تابستان گرم و مرطوب آن سال موج عظیمی از بیماری تب زرد را در فیلادلفیا به پا کرد. زمانی که زمستان فرا رسید و پشه‌ها از بین رفتند، سرانجام همه‌گیری متوقف شد. تا آن زمان بیش از ۵۰۰۰ نفر جان خود را از دست دادند.
۱۳. همه گیری آنفلوآنزا: سال‌های ۱۸۸۹-۱۸۹۰ میلادی
شاید بتوان آنفولانزا را از بدترین اپیدمی های تاریخ در عصر جدید دانست. در عصر صنعتی مدرن، راه‌های حمل‌ونقل جدید باعث می‌شود ویروس‌های آنفولانزا راحت‌تر ویرانی به بار آورند. تنها ظرف چند ماه، این بیماری سراسر جهان را فرا گرفت و ۱ میلیون نفر را از پای درآورد. فقط پنج هفته طول کشید تا این همه‌گیری به اوج مرگ و میر برسد.
اولین موارد ابتلا در روسیه گزارش شده است. این ویروس قبل از اینکه به سرعت راه خود را در سراسر اروپا و سایر نقاط جهان باز کند، در سراسر سنت پترزبورگ پخش شده بود. علیرغم اینکه هنوز سفر هوایی در آن زمان وجود نداشت، اما سرعت انتقال پاندمی آنفلوآنزا به قدری زیاد بود که همه را مات و مبهوت کرده بود.
۱۴. اپیدمی فلج اطفال آمریکا: سال ۱۹۱۶ میلادی
اپیدمی فلج اطفال که ابتدا از شهر نیویورک آغاز شد، باعث ابتلای ۲۷۰ هزار مورد و مرگ ۶۰۰۰ نفر در ایالات متحده شد. این بیماری عمدتاً کودکان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و گاهی اوقات بهبودیافتگان را با ناتوانی دائمی جسمی مواجه می‌کند.
اپیدمی‌های فلج اطفال به طور پراکنده در ایالات متحده اتفاق افتاد تا اینکه واکسن سالک در سال ۱۹۵۴ توسط پزشکان ساخته شد. با در دسترس قرار گرفتن واکسن به طور گسترده، موارد ابتلا در ایالات متحده کاهش یافتند. آخرین مورد فلج اطفال در ایالات متحده در سال ۱۹۷۹ گزارش شد. تلاش‌های جهانی برای واکسیناسیون، این بیماری را تا حد زیادی کاهش داده است؛ اگرچه هنوز به طور کامل ریشه کن نشده است.
۱۵. آنفولانزای اسپانیایی: سال‌های ۱۹۱۸-۱۹۲۰ میلادی
به عقیده بسیاری از تاریخ‌نگاران، آنفلوانزای اسپانیایی بدترین اپیدمی تاریخ است که جان ۱۰۰ میلیون نفر را در اروپا و جهان گرفت. حدود ۵۰۰ میلیون نفر از دریاهای جنوب تا قطب شمال به آنفولانزای اسپانیایی مبتلا شدند. گفته می‌شود یک پنجم از این افراد جان باختند و برخی از جوامع بومی تا مرز انقراض نیز پیش رفتند. شیوع و کشندگی آنفولانزا به دلیل شرایط سخت سربازان و تغذیه نامناسب در زمان جنگ جهانی اول افزایش یافت.
با وجود نام آنفولانزای اسپانیایی، این بیماری احتمالاً در اسپانیا شروع نشده است. اسپانیا در طول جنگ یک کشور بی‌طرف بود و مطبوعات آن نیز هرگز توسط پادشاهی سانسور نمی‌شدند؛ از این رو، می‌توانستند آزادانه گزارش‌های اولیه بیماری را منتشر کنند. در نتیجه، مردم به دروغ معتقد بودند که این بیماری مختص اسپانیا است و نام آنفولانزای اسپانیایی را روی آن گذاشتند.
۱۶. آنفولانزای آسیایی: سال‌های ۱۹۵۷-۱۹۵۸ میلادی
پاندمی آنفولانزای آسیایی یکی دیگر از بدترین اپیدمی های تاریخ و نمایش ای جهانی آنفولانزا بود. این بیماری که از چین ریشه یافت، جان بیش از ۱ میلیون نفر در جهان را گرفت. به گفته محققان، این ویروس ترکیبی از ویروس‌های آنفولانزای مرغی بوده است.
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های واگیردار (CDC) اعلام داشت که این بیماری به سرعت گسترش یافت و در کشورهای سنگاپور در فوریه ۱۹۵۷، هنگ کنگ در آوریل ۱۹۵۷ و شهرهای ساحلی ایالات متحده در تابستان ۱۹۵۷ نمونه‌های جدیدی از مبتلایان گزارش شدند. مجموع تلفات بیش از ۱.۱ میلیون نفر در جهان بود که بیش از یک دهم آن را جمعیت ایالات متحده تشکیل می‌داد.
۱۷. ایدز: از سال ۱۹۸۱ میلادی تا به امروز
بیماری ایدز از ابتدا تاکنون جان ۳۵ میلیون نفر در جهان را گرفته است. HIV ویروسی است که باعث بیماری ایدز می‌شود. این ویروس احتمالاً از یک گونه شامپانزه (برای اولین بار در سال ۱۹۲۰) در غرب آفریقا به انسان منتقل شده است. ویروس رفته رفته راه خود را در سراسر جهان پیدا کرد و ایدز را در اواخر قرن بیستم تبدیل به یک بیماری همه‌گیر در جهان نمود. در حال حاضر، حدود ۶۴ درصد از ۴۰ میلیون نفری که با ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) دست و پنجه نرم می‌کنند، در جنوب صحرای آفریقا زندگی می‌کنند.
۱۸. پاندمی آنفولانزای خوکی: سال‌های ۲۰۰۹-۲۰۱۰ میلادی
همه‌گیری آنفولانزای خوکی در سال ۲۰۰۹ توسط سویه جدیدی از H1N1 ایجاد شد که در بهار سال ۲۰۰۹ در مکزیک منشاء گرفت و سپس به سایر نقاط جهان سرایت کرد. طبق گزارش مرکز کنترل و پیشگری بیماری‌های واگیردار (CDC)، در طول یک سال، این ویروس ۱.۴ میلیارد نفر را در سراسر جهان آلوده کرد و بین ۱۵۱۷۰۰ تا ۵۷۵۴۰۰ نفر را به کام مرگ کشاند.
CDC گزارش داد که همه گیری آنفولانزای خوکی در سال ۲۰۰۹ عمدتاً کودکان و بزرگسالان جوان را تحت تأثیر قرار داد و ۸۰ درصد از مرگ و میرها مربوط به افراد کمتر از ۶۵ سال می‌شد. این موضوع کاملا غیرعادی بود، چراکه بیشتر سویه‌های ویروس آنفولانزا، از جمله آن‌هایی که باعث آنفولانزای فصلی می‌شوند، بیشترین درصد مرگ و میر را در افراد ۶۵ سال و بالاتر ایجاد می‌کنند.
اما در مورد آنفولانزای خوکی، به نظر می‌رسد که افراد مسن قبلاً نسبت به گروهی از ویروس‌های H1N1 ایمنی کافی ایجاد کرده‌اند، بنابراین آنقدر تحت تأثیر قرار نگرفتند. خوشبختانه، واکسن این گونه آنفلوانزا، اکنون در برنامه سالانه واکسن‌های آنفولانزا گنجانده شده است.
این بیماری در طول چندین دهه هیچ درمان شناخته شده‌ای نداشت، تا این که داروهای توسعه یافته در دهه ۱۹۹۰ اکنون به افراد مبتلا به این بیماری اجازه می‌دهد تا با تکمیل نمودن منظم دوره درمانی، خیلی زود سلامتی خود را بدست آورند. دلگرم‌کننده‌تر از همه آن که این داروها دو نفر از مبتلایان به ویروس HIV را درمان کرده‌اند.
۱۹. اپیدمی ابولا در غرب آفریقا: سال‌های ۲۰۱۴-۲۰۱۶ میلادی
یکی دیگر از بدترین اپیدمی های تاریخ مربوط به سال‌های ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۶ می‌شود. ابولا بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ غرب آفریقا را با ۲۸۶۰۰ مورد ابتلا و ۱۱۳۲۵ مورد مرگ درگیر کرد. اولین مورد ابتلا به این بیماری در دسامبر ۲۰۱۳ در یکی از روستاهای گینه گزارش شد، سپس بیماری به سرعت به لیبریا و سیرالئون سرایت کرد. بیشترین موارد و مرگ و میر در این سه کشور رخ داده است. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های واگیردار گزارش داد که بخشی از موارد ابتلا در نیجریه، مالی، سنگال، ایالات متحده و اروپا مشاهده شدند.
هیچ درمانی برای ابولا وجود ندارد، اگرچه تلاش‌ها برای یافتن واکسن ادامه دارد. اولین موارد شناخته شده ابولا در سودان و جمهوری دموکراتیک کنگو در سال ۱۹۷۶ گزارش شدند و این ویروس ممکن است از خفاش ها منشاء گرفته باشد.
۲۰. اپیدمی ویروس زیکا: از سال ۲۰۱۵ تاکنون
تاثیر اپیدمی اخیر زیکا در آمریکای جنوبی و آمریکای مرکزی هنوز در دسترس نیست. در این بین، دانشمندان در تلاش برای تحت کنترل درآوردن ویروس هستند. ویروس زیکا معمولاً از طریق پشه‌های جنس Aedes منتشر می‌شود، اگرچه می‌تواند از طریق رابطه جنسی نیز به انسان منتقل شود.
در حالی که زیکا معمولاً برای بزرگسالان یا کودکان خطری به همراه ندارد، می‌تواند به نوزادانی که هنوز در رحم مادر هستند حمله کند و باعث بروز نقص مادرزادی شود. پشه‌هایی که حامل زیکا هستند در آب و هوای گرم و مرطوب به بهترین وجه رشد می‌کنند. آمریکای جنوبی، آمریکای مرکزی و بخش‌هایی از جنوب ایالات متحده مناطق اصلی برای رشد این ویروس محسوب می‌شوند.
سخن پایانی
با یکی دیگر از مقالات آموزنده روکیدا در خدمت شما دوستان عزیز بودیم. همانطور که مشاهده کردید، در بازه‌های مختلف زمانی شاهد بدترین اپیدمی های تاریخ بشریت بوده‌ایم که هر کدام به نوعی زندگی مردم را مختل کرده بودند. درست است که اپیدمی کرونا ویروس در حال حاضر به یک چالش بزرگ برای دولت‌ها تبدیل گشته، اما با کمی مرور تاریخ می‌توان دریافت که این بیماری آن قدرها هم کشنده نبوده و تنها بخش اندکی از افراد را به کام مرگ می‌کشاند.
