رامین جعفری

آیا زندگی فرازمینی در جای دیگری از این جهان هستی وجود دارد؟ این سؤالی است که قرن‌ها و شاید هزاران سال، درگیر جواب‌ آن بوده‌ایم؛ اما اخیرا با ابتکاراتی مانند تلسکوپ‌های رادیویی برای گوش دادن به پیام‌های رادیویی تمدن‌های فرازمینی (جستجو برای زندگی فرازمینی)، شانس واقعی برای یافتن جواب این سوال را داریم.

در صورت موفقیت آمیز بودن این تحقیق‌ها، باید انتظار چه چیزی داشته باشیم؟ نسبت به چیزی که در یک سخنرانی (یک پروژه SETI) درباره آن حدس زدم، من فکر می‌کنم از آدمک های سبز رنگ خبری نیست.

فرض کنید سیارات دیگری وجود دارند که زندگی در آنجا آغاز شده و چیزی شبیه به تکامل داروین را دنبال کرده اند (البته لازم نیست اینطور باشد). حتی در این شرایط هم، بسیار بعید به نظر می‌رسد که پیشرفت هوش و فناوری دقیقاً با سرعت یکسان روی زمین اتفاق بیفتد.

قدمت تمدن تکنولوژی بشر ممکن است تنها به هزارها سال قبل برگردد (حداکثر) و ممکن است تنها یک یا دو قرن دیگر ادامه داشته باشد تا انسان‌ها، که موادهای آلی مانند کربن را اختراع کردند، از هوش غیرآلی مانند هوش مصنوعی سبقت بگیرند یا از آن فراتر روند. قدرت پردازش رایانه در حال حاضر به طور تصاعدی در حال افزایش است و این بدین معنیست که هوش مصنوعی در آینده ممکن است بتواند از داده های بسیار بیشتری نسبت به امروز استفاده کند. این یعنی هوش مصنوعی می تواند به طور تصاعدی هوشمندتر شود و از هوش عمومی انسان پیشی بگیرد.

شاید یک نقطه شروع این باشد که خودمان را با اصلاح ژنتیکی در ترکیب با فناوری تقویت کنیم (ایجاد سایبورگ هایی با بخش های طبیعی و تا حدی غیرآلی و مصنوعی) که می تواند یک انتقال کامل به هوش مصنوعی باشد. در مقایسه با تکامل داروین، هوش مصنوعی حتی ممکن است بتواند تکامل یابد و نسخه‌های بهتری در مقیاس زمانی سریع‌تر از خود برای میلیاردها سال ایجاد کند. پس از آن، هوش آلی در سطح انسان، پیش از تسلط ماشین‌ها، تنها یک فاصله کوتاه در “تاریخ انسانی” ما خواهد بود.

بنابراین، اگر هوش فرازمینی‌ها به طور مشابه تکامل یافته باشد، بعید است که بتوانیم در مدت زمان کوتاهی به این پیشرفت دست‌یابیم، در صورتی که تازه به شکل بیولوژیکی هوش آشنا شدیم. اگر بخواهیم حیات فرازمینی‌ها را شناسایی کنیم، احتمال الکترونیکی بودن آن بسیار بیشتر از گوشت و خون بودن‌ آن‌ها خواهد بود و حتی ممکن است در سیارات نیز ساکن نباشد.

بنابراین ما دوباره باید معادله دریک را که در سال ۱۹۶۰ به منظور تخمین تعداد تمدن‌هایی که می‌توانیم در کهکشان راه شیری با آن‌ها ارتباط برقرار کنیم را تفسیر کنیم. این معادله شامل فرضیه‌های مختلفی مانند تعداد سیاره ها یا مدت زمانی که یک تمدن قادر است سیگنال‌هایی را به فضا منتشر کند، خواهد بود که بین ۱۰۰۰ تا ۱۰۰ میلیون سال تخمین زده می شود. اما عمر یک تمدن طبیعی ممکن است حداکثر هزاران سال باشد، در حالی که پراکندگی الکترونیکی می تواند میلیاردها سال ادامه یابد.

اگر این را در معادله بگنجانیم، به نظر می‌رسد که تمدن‌های بیشتری از آنچه فکر می‌کردیم وجود داشته باشد، اما اکثریت آن ها مصنوعی خواهند بود. حتی ممکن است بخواهیم اصطلاح «تمدن های فرازمینی» را بازنگری کنیم. “تمدن” به معنای جامعه ای از افراد است. در حالی که فرازمینی ها ممکن است یک هوش یکپارچه و واحد باشند.

رمزگشایی پیام ها

اگر گروه SETI (طرحی برای جستجوی هوش فرازمینی) موفق شود، بعید است که پیام های قابل رمزگشایی را ضبط کند. درعوض، ممکن است یک دلیل ناخواسته (یا حتی یک نقص) از یک دستگاه فوق پیچیده را بسیار فراتر از درک ما تشخیص دهد.

SETI بر روی بخش رادیویی طیف الکترومغناطیسی تمرکز دارد. اما از آنجایی که ما هیچ ایده ای از آنچه در آنجا وجود دارد نداریم، باید به وضوح همه باندهای موجی از جمله قسمت های نوری و اشعه ایکس را نیز بررسی کنیم. به جای گوش دادن برای ارسال رادیویی، باید نسبت به سایر پدیده ها یا فعالیت های غیر طبیعی مثل ساختارهای مصنوعی ساخته شده در اطراف ستاره‌ها برای جذب انرژی (کره‌های دایسون) یا مولکول‌های مصنوعی ایجاد شده، مانند کلروفلوئوروکربن‌ها (مواد شیمیایی غیر سمی و غیرقابل اشتعال حاوی کربن، کلر و فلوئور) در جو سیاره‌ها نیز هوشیار باشیم. این مواد شیمیایی گازهای گلخانه ای هستند که نمی توانند توسط فرآیندهای طبیعی ایجاد شوند، به این معنی که می توانند نشانه ای از “تغییر در سیاره” برای قابل سکونت کردن آن یا آلودگی صنعتی باشند.

من می خواهم استدلال کنم که حتی جستجوی ردپای فرازمینی‌ها در منظومه شمسی خودمان نیز ارزش دارد. در حالی که احتمالا می‌توانیم شاهد گونه‌های انسان‌نما را رد کنیم، احتمالات دیگری نیز وجود دارد. برای مثال، یک تمدن فرازمینی که بر فناوری نانو مسلط یاشد، ممکن است هوش خود را به ماشین‌های کوچک منتقل کرده، سپس با انبوهی از کاوشگرهای میکروسکوپی به دنیاهای دیگر یا حتی کمربند سیارک ها حمله کند.

حتی اگر یک پیام رادیویی قابل رمزگشایی دریافت کنیم، چگونه می‌توانیم بدانیم که قصد فرستنده فوق‌هوشمند ما چیست؟ ما ایده‌ای مطلق نداریم. آنها ممکن است صلح طلب و کنجکاو باشند. ممکن است متوجه شوند که فکر کردن در دماهای پایین آسان تر است(دور شدن از هر ستاره ای، یا حتی خواب زمستانی برای میلیاردها سال تا زمانی که هوا خنک تر شود). اما آن‌ها می توانند توسعه طلب باشند و به نظر می رسد این انتظار اکثر کسانی است که در مورد مسیر آینده تمدن ها فکر کرده اند.

آینده فرازمین

همانطور که جهان تکامل می یابد، گونه های فرازمینی ممکن است به طرز غیرقابل تصوری باهوش شوند. اگر فقط آینده خودمان را بگیریم، در نهایت تولد و مرگ ستاره‌ها در کهکشان ما به تدریج آهسته‌تر پیش می‌رود، تا زمانی که کهکشان راه شیری در حدود یک میلیارد سال دیگر با کهکشان آندرومدا برخورد می‌کند. بقایای کهکشان ما، آندرومدا و همراهان کوچکتر آن‌ها در یک کهکشان بی شکل جمع می‌شوند، در حالی که کهکشان‌های دیگر دور شده و در نهایت ناپدید می‌شوند.

آیا ما مصنوعی هستیم؟

هوش های پس از انسان نیز ممکن است بتوانند کامپیوترهایی با قدرت پردازشی عظیم بسازند. انسان ها در حال حاضر قادر به مدل سازی برخی از پدیده های بسیار پیچیده مانند آب و هوا هستند. با این حال، تمدن‌های فرازمینی‌تر ممکن است بتوانند موجودات زنده را (با آگاهی واقعی) یا حتی کل دنیاها یا جهان‌ها را شبیه‌سازی کنند.

از کجا می‌دانیم که در چنین شبیه‌سازی‌ که توسط بیگانگان برتر از نظر فناوری، زندگی نمی‌کنیم؟ شاید ما برای یک موجود عالی که چنین مدلی را اداره می کند، سرگرمی باشیم!

این حدس ممکن است عجیب به نظر برسد، اما همه بر اساس درک فعلی ما از فیزیک و کیهان شناسی است. با این حال، مطمئنا باید درباره این احتمال که چیزهای زیادی از ابهام وجود دارد، ذهن باز داشته باشیم.

شاید قوانینی که ما می‌بینیم و ثبات‌هایی که اندازه‌گیری می‌کنیم فقط «محلی» باشند و در سایر بخش‌های کیهان معنی نداشته باشند؟ این احتمال ما را وادار به احتمالات بیشتر نیز می کند.

در نهایت، واقعیت فیزیکی می تواند پیچیدگی هایی را در بر گیرد که نه عقل و نه حواس ما قادر به درک آن نیستند. برخی از “مغزهای” الکترونیکی ممکن است به سادگی درک متفاوتی از واقعیت داشته باشند. همچنین نمی توانیم انگیزه های آن‌ها را پیش بینی یا درک کنیم. به همین دلیل است که نمی‌توانیم ارزیابی کنیم که آیا سکوت رادیویی فعلی که SETI تجربه می‌کند به معنای عدم وجود تمدن‌های پیشرفته بیگانه است یا اینکه آن‌ها صرفا ترجیح می‌دهند که ما سکوت آن‌ها را بشنویم.