بررسی تمامی واکسن های کرونا: از کووبرکت ایرانی تا فایزر آمریکایی

اواخر زمستان سال 1398 بود که زمزمه‌هایی از شیوع یک ویروس ناشناخته در کشور چین به گوش می‌رسید. با گذشت زمان، اخبار و مطبوعات داخلی و خارجی از مرگ و میر بالای این ویروس عجیب و غریب خبر می‌دادند. رسانه‌های مختلف ویدئوهایی را از کشور چین منتشر می‌کردند که در آن افراد از شدت سرفه بیهوش بر کف خیابان‌ها می‌افتادند.

دولت چین مراحل قرنطینگی را شروع کرد. اما برای این اقدام کمی دیر شده بود. مسافرانی که هنگام شیوع بیماری در چین ساکن بودند، از ترس و با کوله باری از ویروس جدید به کشور خود سفر کردند. رسانه‌های اجتماعی و ملی به طور مداوم خبرهایی از شناسایی ویروس جدید چینی در کشورهای مختلف منتشر می‌کردند.

ویروس در یک قدمی ما بود. در ابتدا شایعاتی مبنی بر شناسایی افراد مبتلا به ویروس ناشناخته دست به دست می‌چرخید و به سرعت تکذیب می‌شد. اما این ماجرا دوامی نداشت و پس از مدتی وزارت بهداشت به طور رسمی اعلام کرد که پای ویروس چینی به کشور عزیزمان باز شده است. پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاع از جدیدترین اخبار و اطلاعات دنیای پزشکی و گجت‌های سلامت محور با بخش سلامت و تندرستی وبسایت روکیدا همراه باشید.

شناسایی و نام گذاری ویروس چینی

دانشمندان حوزه ویروس شناسی دریافتند که این ویروس چینی به خانواده کرونا ویروس‌ها تعلق دارد. خانواده بزرگ ویروس‌های کرونا در ایجاد عفونت‌های تنفشی از جمله سرماخوردگی معمولی تا بیماری‌های حاد تنفسی مانند سارس نقش دارند. فوریه سال 2020 بود که سازمان بهداشت جهانی (WHO) نام بیماری جدید را با توجه به سال شیوع و عامل عفونت زایی آن، کووید 19 یا COVID-19 اعلام کرد.

از طرفی کمیسیون طبقه‌بندی ویروسی بین‌الملل نیز برای ویروس جدید نام کرونا ویروس سندرم حاد تنفسی 2 یا به عبارتی SARSCoV 2 (Sever acute respiratory syndrome coronavirus 2) انتخاب کرد. علت این نام گذاری ارتباط ویروس کرونای جدید با ویروس عامل سارس یا سندرم حاد تنفسی سارس بود.

سال‌های گذشته نیز شاهد یکه تازی این خانواده ویروسی در سطح جهان بوده‌ایم. به عنوان مثال می‌توان به دو بیماری ویروسی سندرم حاد تنفسی سارس یا SARS در سال 2003 و بیماری ویروسی سندرم حاد تنفسی خاورمیانه یا MERS در سال 2012 اشاره کرد.

راه های درمان و پیشگیری از بیماری کووید 19

از زمان شناسایی ویروس تحقیقات برای ساخت واکسن موثر و کارآمد شروع شد. سازمان جهانی بهداشت نیز بهترین راه جلوگیری از شیوع را رعایت اصولی بهداشتی و ماسک زدن عنوان کرد. دانشمندان در این رابطه به واکسن های کرونای زیادی دست پیدا کردند که هیچ کدام اثربخشی لازمه را نداشت.

اواسط سال 1399 کشورهایی نظیر روسیه و چین به ترتیب اعلام کردند که به اولین واکسن کرونا دست یافتند. بعد از ساخت اولین واکسن‌ها، شرکت‌های داروسازی معتبر جهانی نظیر شرکت آمریکایی فایزر و شرکت آلمانی بیون‌تک نیز از تولید اولین واکسن های کرونا با کارایی 90 درصد به بالا خبر دادند.

واکسن های کرونای ایرانی

همزمان با سایر کشورها، در ایران نیز شرکت‌های داروسازی نظیر انستیتو پاستور، موسسه رازی و بنیاد برکت مطالعات خود را برای ساخت واکسن های کرونا آغاز کردند. در این راستا واکسن های کرونای متعددی نیز تولید شدند که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت:

• واکسن کوو برکت، واکسن موسسه شفا فارمد

واکسن کووایران برکت در واقع اولین واکسن ایرانی است که توانسته از وزارت بهداشت کد اخلاق و کارآزمایی انسانی را دریافت کند. شفا فارمد یکی از شرکت های دانش بنیان در حوزه صنعت داروسازی کشور محسوب می‌شود که به گروه دارویی برکت ستاد اجرایی فرمان امام (ره) وابسته است.

واکسن کووبرکت در دسته واکسن‌های غیر فعال جای می‌گیرد. واکسن‌های غیر فعال یا کشته شده از ویروس‌هایی تشکیل شده‌اند که در محیط آزمایشگاه توسط روش‌های شیمیایی یا حرارتی غیرفعال شده‌اند. این مسئله باعث می‌شود تا ویروس‌ها خاصیت بیماری زایی خود را از دست بدهند.

از جمله واکسن های کرونایی که از این طریق تولید شده‌اند می‌توان به واکسن های کرونای سینوواک و سینوفارم کشور چین، کووکسین کشور هند و سه واکسن ایرانی دیگر اشاره کرد. واکسن های کرونای غیر فعال در مقایسه با نمونه‌های فعال نمی‌توانند واکنش ایمنی مناسبی را ایجاد کنند و از همین رو برای پاسخ ایمنی بهتر به دوز دوم و سوم واکسیناسیون احتیاج دارند.

در این نوع واکسن های کرونا از مواد مخصوصی با عنوان ادجوانت‌های کمکی جهت تحریک بیشتر سیستم ایمنی استفاده می‌شود. ادجوانت‌ها به سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند تا آنتی بادی‌های بیشتری را علیه آنتی ژن مورد نظر ما تولید کند. این مواد معمولا برای تاثیر هرچه بیشتر واکسن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. در همین راستا نیز محققان ایرانی برای اثر بخشی هرچه بهتر واکسن کووایران برکت از ادجوانت آلومینیوم استفاده کردند.

«مینو محرز» محقق اصلی پروژه و مسئول تیم نظارت بر فاز مطالعات بالینی واکسن کوو برکت بیان کرد: واکسن کووایران برکت در حال حاضر فاز اول و فاز دوم خود را با موفقیت پشت سر گذاشته و فاز سوم آن نیز در دست اقدام است. خوشبختانه تمامی عوارض ثبت شده توسط واکسن کووایران برکت، گرید یک بودند. (گرید 4، شدیدترین نوع عوارض جانبی محسوب می‌شود)

• واکسن سوبرانا، واکسن مشترک موسسه انستیتو پاستور و موسسه فینلای کوبا

واکسن سوبرانا در دسته دوم واکسن‌ها قرار می‌گیرد. این دسته از واکسن های کرونا برای تحریک سیستم ایمنی بدن از پروتئین‌های اتصالی سطح ویروس استفاده می‌کنند. موسسه‌های داروسازی انستیتو پاستور و فینلای کوبا بدین منظور از پروتئین نوترکیب ناحیه RBD (ناحیه اتصالی پذیرنده) ژنوم ویروس کرونا برای ساخت واکسن بهره بردند. واکسن سوبرانا فاز اول و دوم خود را با موفقیت گذرانده و در حال حاضر فاز سوم آن در حال انجام است.

•  واکسن فخراواک، موسسه میلاد دارو نور

فخراواک یا به عبارتی واکسن شهید فخری زاده یا سپند، واکسنی از نوع ویروس غیرفعال شده می‌باشد که هم اکنون در فاز دوم بالینی خود قرار دارد. این واکسن در اسفند 1399 موفق شد تا از وزارت غذا و دارو کد اخلاق در پژوهش خود را اخذ کند. لازم به ذکر است که شرکت داروسازی میلاد دارو نور وابسته به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است.

• واکسن کووپارس، موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی

واکسن کووپارس موسسه رازی بر پایه پروتئین نوترکیب اسپایک (نوعی پروتئین سطحی ویروس کرونا که نقش حیاتی را در نفوذ به سلول میزبان و شروع عفونت بازی می‌کند) ساخته شده است. این واکسن از دو جزء آنتی ژن به همراه ادجوانت تشکیل شده و بایستی در سه دوز تزریقی_استنشاقی استفاده شود. در حال حاضر فاز دوم واکسن کووپارس در دست انجام است.

• واکسن اسپایکوژن، شرکت خصوصی دانش بنیان سیناژن با مشارکت شرکت وکسین استرالیا

واکسن اسپایکوژن نیز همانند واکسن کووپارس از طریق مهندسی ژنتیک ساخته شده و بر پایه پروتئین نوترکیب اسپایک ویروس کرونا است. ساخت این واکسن توسط موسسه دارویی وکسین استرالیا صورت گرفته و فاز اول آن نیز در همان کشور با موفقیت به پایان رسیده است. فاز دوم و سوم واکسن اسپایکوژن قرار است که در کشور ایران انجام شود. نکته مثبت این واکسن استفاده از ادجوانت Advax است که علاوه بر افزایش سطح پاسخ سیستم ایمنی بدن، از بروز و تشدید سگینال‌‌های التهابی در بدن جلوگیری به عمل می‌آورد. این امر سبب شده تا عوارض جانبی دارو کمتر شود. در کنار ادجوانت Advax، این واکسن دارای ادوجوانت دیگری به نام CpG نیز بوده که سبب افزایش چندین برابری ایمنی سلولی و همورال می‌شود.

واکسن های کرونای غیر ایرانی

واکسن‌هایی که در بالا معرفی کردیم، تنها واکسن های کرونای ایرانی بودند که موفق شدند کد اخلاق در پژوهش را از وزارت غذا و داروی کشور دریافت کنند. در ادامه به معرفی واکسن های کرونایی خواهیم پرداخت که از سایر شرکت‌های داروسازی معتبر جهانی وارد ایران شده و مورد استفاده قرار گرفتند:

• واکسن فایزر-بیون‌تک

این واکسن حاصل همکاری دو شرکت بیوتکنولوژی محور آمریکایی و آلمانی بوده و بر پایه RNAی پیامبر یا mRNA ساخته شده است. میزان اثربخشی واکسن فایزر-بیون‌تک تقریبا 95 درصد ارزیابی شده است. این واکسن با کمک نانو ذرات لیپیدی وارد بدن شده و در آنجا فعالیت خود را آغاز می‌کند. این واکسن طی دو دوز متوالی و در فاصله زمانی 28 روز به فرد پذیرنده تزریق شود.

از جمله مشکلاتی که برای این واکسن وجود دارد، شرایط نگهداری بسیار دشوار آن است. واکسن فایزر-بیون‌تک برای حفظ عملکرد خود بایستی در دمای منفی 70 درجه سانتیگراد نگهداری شود. در واقع واکسن فایزر-بیون‌تک اولین واکسنی محسوب می‌شود که مجوز سازمان غذا و داروی آمریکا را دریافت کرده است.

• واکسن مدرنا

واکسن مدرنا ساخت کشور آمریکا بوده و نظیر واکسن فایزر-بیون‌تک بر پایه RNAی پیامبر یا mRNA ساخته شده است. این واکسن دومین موردی است که توانسته بعد از واکسن فایزر-بیون‌تک از سازمان غذا و داروی آمریکا FDA مجوز دریافت کند. میزان اثربخشی واکسن مدرنا 90 درصد ارزیابی شده و برخلاف واکسن فایزر-بیون‌تک شرایط نگهداری مطلوبی دارد.

واکسن مدرنا می‌تواند در شرایط دمایی یخچال یعنی 2 تا 8 درجه سانتیگراد به مدت 30 روز نگهداری شود. این واکسن همچنین می‌تواند تحت شرایط دمایی منفی 20 درجه سانتیگراد تا 6 ماه عملکرد خود را حفظ کند. واکنش مدرنا نیز مانند واکسن فایزر-بیونتک بایستی در دو دوز متوالی به فاصله زمانی 28 روز تزریق شود.

• واکسن آکسفورد-آسترازنکا (Oxford-AstraZeneca)

این واکسن با همکاری شرکت دارویی آسترازنکا و دانشگاه آکسفورد و بر پایه ویروس ضعیف شده آدنو ویروس ساخته شده است. آدنوویروس نوعی ویروس سرماخوردگی معمولی در شامپانزه‌ها بوده که در واکسن آسترازنکا از آن به عنوان ناقل ویروسی بهره برده‌اند.

آدنوویروس استفاده شده حامل مواد ژنتیکی لازم برای ساخت پروتئین اسپایک ویروس کرونا است. زمانی که واکسن تزریق می‌شود، بدن شروع به ساخت پروتئین سطحی ویروس کرده و از آن طرف نیز سیستم ایمنی بدن تحریک به ساخت آنتی بادی علیه ویروس کرونا می‌شود.

این واکسن می‌تواند در شرایط دمایی 2 تا 8 درجه سانتیگراد به مدت 6 ماه نگهداری شود. میزان اثربخشی آن 70 درصد بوده و بایستی دقیقا مشابه دو نمونه قبلی در دو دوز متوالی با فاصله زمانی 8 تا 12 هفته تزریق صورت بگیرد.

• واکسن جانسون اند جانسون

این واکسن نیز ساخت موسسه دارویی آمریکا بوده و طریقه ساخت آن دقیقا مشابه واکسن آکسفورد-آسترازنکا است. با این حال تفاوت‌های قابل توجهی نیز در این بین وجود دارد. به عنوان مثال میزان اثربخشی این واکسن 66 تا 72 درصد برآورد شده است. برای نگهداری این واکسن شرایط دمایی زیر صفر لازم نبوده و می‌تواند تا سه ماه در دمای معمولی یخچال یعنی 2 تا 8 درجه سانتیگراد نگهداری شود. نکته قابل توجه این که واکسن جانسون اند جانسون بایستی تنها در یک دوز تزریق شود.

•  واکسن اسپوتنیک وی

این واکسن ساخت کشور روسیه می‌باشد و جزو اولین واکسن‌های ساخته شده برای کرونا به شمار می‌رود. واکسن اسپوتنیک وی نیز بر پایه آدنویروس بوده و عملکردی مشابه دو واکسن آکسفورد-آسترازنکا و جانسون اند جانسون دارد. اما با این تفاوت که در فاز اول و دوم اسپوتنیک وی، نوع آدنوویروس استفاده شده فرق می‌کند.

میزان اثربخشی واکسن اسپوتنیک وی 91.4 درصد ارزیابی شده است. این واکسن بایستی طی دو دوز متوالی با فاصه زمانی 21 روز تزریق شود. شرایط نگهداری واکسن واکسن اسپوتنیک وی دمای منفی 18 درجه سانتیگراد می‌باشد.

• واکسن‌های سینوواک بایوتک و سینوفارم

این دو واکسن ساخت کشور چین هستند و برای تولید آنها از ویروس غیر فعال شده کرونا (SARS-CoV-۲) استفاده شده است. علی رغم شباهت ساختاری، واکسن‌های سینوواک و سینوفارم چینی تفاوت‌های زیادی با یکدیگر دارند. به عنوان مثال میزان اثربخشی واکسن سینوواک بایوتک 50 تا 91 درصد و اثر بخشی واکسن سینوفارم 86 درصد برآورد شده است.

هر دوی این واکسن‌ها بایستی طی دو دوز متوالی تزریق شوند. اما با این تفاوت که واکسن سینوواک بایوتک بایستی با فاصله زمانی 14 روز و واکسن سینوفارم با فاصله زمانی 3 تا 4 هفته از هم مورد استفاده قرار بگیرند. شرایط نگهداری هر دوی واکسن‌های سینوواک بایوتک و سینوفارم نیز در دمای معمولی یخچال یعنی 2 تا 8 درجه سانتیگراد می‌باشد.

• واکسن کن‌ساینو بایالوژیکس (CanSino Biologics)

این واکسن نیز توسط یک شرکت چینی با همین نام و بر پایه آدنویروس ساخته شده است. عملکرد این واکسن مشابه واکسن‌های آکسفورد-آسترازنکا، جانسون اند جانسون و اسپوتنیک وی می‌باشد. میزان اثربخشی واکسن کن‌ساینو بایالوژیکس 65 تا 90 درصد (برای مدت زمان کمتر از 6 ماه) برآورد شده است.

تزریق این واکسن نیز مشابه واکسن جانسون اند جانسون تنها در یک دوز صورت می‌گیرد. شرایط دمایی نگهداری واکسن کن‌ساینو بایالوژیکس دمای معمول یخچال یعنی از 2 تا 8 درجه سانتیگراد در نظر گرفته شده است. این مسئله باعث شده تا اغلب کشورها بتوانند از این واکسن بهره‌مند شوند.

• واکسن کووکسین بهارات بیوتک (Bharat Biotech)

واکسن کووکسین ساخت شرکت دارویی بهارات بیوتک (Bharat Biotech) کشور هند می‌باشد. این واکسن بر پایه ویروس غیر فعال شده ساخته شده و میزان اثربخشی آن 81 درصد ارزیابی شده است. واکسن کووکسین بایستی طی دو دوز متوالی با فاصله زمانی چهار هفته تزریق شود. شرایط نگهداری این واکسن نیز نظیر نمونه‌های چینی، دمایی بین 2 تا 8 درجه سانتیگراد است.

در پایان مقاله خاطر نشان کنیم که تمامی واکسن‌های معرفی شده، ایمنی صد درصدی را برای فرد پذیرنده فراهم نخواهند آورد. همچنین نمی‌توان به قطعیت بیان کرد که بعد از تزریق هیچ یک از آنها، مجددا به بیماری کرونا مبتلا نمی‌شود. تنها نکته امیدوارکننده در مورد واکسن‌ها این است که آنها می‌توانند از بروز فرم شدید بیماری کرونا و حتی مرگ ناشی از آن جلوگیری کنند. به امید روزی که ویروس کرونا سیاره آبی و زیبای ما را برای همیشه ترک کند.

منبع: wikipedia