عباس رهامی
تحقیقات جدید در مورد نوارهای عجیب و مرموز سطح انسلادوس ، قمر زحل، که به نوارهای ببری یا tiger stripes مشهور شده‌اند، علت این پدیده را مشخص کرده است. زمانی که فضاپیمای کاسینی ناسا توانست تصاویری با وضوح بالا از سطح انسلادوس منتشر کند، سؤالات زیادی در مورد ویژگی‌ها و عوارض عجیب سطح آن توجه همه را به خود جلب کرد. در تصاویر ارسالی کاسینی دانشمندان سطحی یخی را در قمر زحل کشف کردند که در زیر یک اقیانوس وجود داشت. عجیب‌تر از آن اینکه نوارهای عجیب و مرموزی سطح انسلادوس بود که در حوالی قطب جنوب مشاهده شدند. چیزی که در هیچ کدام از قمرهای دیگر موجود در منظومه شمسی نظیر ندارد. بعدتر مشخص شد که این نوارهای ببری در حقیقت محل تراوش ترکیبات یخی اقیانوس به فضای اطراف هستند.
نوارهای ببری انسلادوس اولین بار در مأموریت کاسینی به زحل دیده شدند. خطوطی موازی با فواصل مشخص و مساوی که تقریباً به طول 130 کیلومتر امتداد دارند و میان هر کدام از آن‌ها 35 کیلومتر فاصله افتاده است. نکته جالب در مورد نوارهای انسلادوس فوران‌های دائم مواد به بیرون است. ماده‌ای که از طریق این شکاف‌ها به بیرون پرتاب می‌شد همان آب یخ زده است که نشان می‌دهد یک اقیانوس آبی منجمد در زیر سطح آن وجود دارد. به قطع می‌توان گفت که هیچ قمر یا سیاره‌ای در تمام منظومه شمسی چنین ویژگی منحصر به فردی ندارد.
در تحقیقات جدیدی که در مورد نوارهای ببری انسلادوس انجام شده، تلاش شده تا ماهیت و عامل به وجود آمدن این نوارهای ببری مشخص شود. نتیجه تحقیقات مشخص می‌کند که این شکاف‌ها به دلیل فشارهای داخل سیاره به وجود آمده‌اند. تأثیر گذار ترین عامل، تغییر گرانش در سیاره است. در حقیقت انسلادوس بر خلاف بیشتر سیارات و قمرها ثبات زیادی تجربه نمی‌کند. مدار غیر دایره‌ای شکل این قمر به دور زحل باعث شده انسلادوس فواصل مختلف از زحل را تجربه کند. یعنی در زمان‌های مختلف، این قمر تحت تأثیر میدان گرانشی متفاوتی قرار می‌گیرد. این مسئله باعث کشیدگی سیاره و تغییر شکل آن می‌شود که اثر آن در قطب جنوب آن به شکل شکاف دیده می‌شود.
تحلیل اولیه دانشمندان بر این مبنی بود که ضخامت کمتر لایه‌های یخ در قطب باعث آسیب پذیر بودن آن در برابر تغییرات گرانشی و در نتیجه ایجاد شکاف شده است. تنها تفاوت میان قطب شمال و جنوب در میزان مقاومت آن‌ها در برابر تغییرات تکرار شونده نیروی گرانشی بوده که از این نظر چون قطب جنوب ضعیف‌تر بوده، شکاف‌ها در ابتدا در قطب جنوب ظاهر شده‌اند.
علت موازی بودن نوارها هم به تأثیر متقابل شکاف اول بر شکاف‌های دیگر باز می‌گردد. به نظر می‌رسد اولین شکاف پس از ایجاد شدن، باز مانده است و از آن پس اقیانوس زیر سطح انسلادوس به‌طور مداوم فوران می‌کرده است. این اتفاق باعث ایجاد سه شکاف دیگر به‌طور موازی با شکاف اصلی شده که نتیجه آن تجمع برف و یخ در اطراف لبه‌های شکاف شده است. در واقع ایجاد کوه‌های یخی در نقاط اطراف شکاف خود باعث افزایش فشار و شکافته شدن نواحی دیگر شده است. به همین دلیل شکاف‌ها دیگر موازی با شکاف اولیه در سطح شکل گرفته و با فواصل مشخص تکرار شده‌اند.
علت باز ماندن شکاف‌ها هم ادامه یافتن تغییرات گرانشی تجربه شده از سوی قمر انسلادوس است. چرا که مدار غیر مرکزگرای این سیاره هم چنان انرژی لازم برای افزایش فشار و فوران یخ از درون نوارهای ببری را تأمین می‌کرده است. وجود این شکاف‌ها در سطح قمر زحل باعث شد ما بتوانیم از محتویات داخل این قمر نمونه برداری کنیم و به راز این نوارهای ببری پی ببریم.
شبیه سازی فعل و انفعالات فیزیکی که توسط این قمر تجربه شده نشان می‌دهد شکاف‌های منحصر به فرد سطح این سیاره نتیجه زنجیره‌ای از اتفاقات است که ویژگی‌های خاص این سیاره را ایجاد کرده است.
منبع: livescience
