محمد امین نعمتی
فهرست عنوان‌ها
مرگ در کشور مکزیک به لطف تمدن‌های باستانی آزتک‌ها و دوران پیش از هیسپانیک متفاوت است، یعنی دورانی که برای مرگ سوگواری نمی‌کردند ولی نگاهشان به آن به عنوان یک ادامه طبیعی زندگی بوده است.
هزاران سال بعد، تعطیلات دوست‌داشتنی در پاییز که به اسم Día de los Muertos یا روز مردگان شناخته می‌شود هنوز نگاه جهانیان را به مکزیک جلب می‌کند، به کشوری که در آن مرگ سالی یک مرتبه به خانه می‌آید و زنده‌ها با پوشش شبیه به اسکلت‌های با کلاس به صورت زندگی چشمک می‌زنند.
-
روز مردگان «هالووین کشور مکزیک» نیست
گرچه این روز با هالووین در یک زمان از سال جشن گرفته می‌شوند و به واسطه استفاده از شیرینی و شکلات و جمجمه رابطه نزدیکی با یکدیگر دارند ولی منشاء شکل‌گیری روز هالووین و روز مردگان مکزیک کاملا متفاوت است.
هالووین به عنوان یک جشن پیش از دوران دین مسیحیت در مناطق سلتیک به اسم Samhain شروع شد. قوم سلت‌ها عقیده داشتن نقاب بین مرده و زنده در این موقع از فصل برداشت در پاییز و همچنین زمان سال نو سلتیکی، نازک خواهد شد و به روح‌ها و اجنه اجازه ورود به این دنیا داده می‌شود.
سلت‌ها لباس‌هایی به شکل هیولاها و جن‌ها به تن می‌کردند تا ارواح شرور را بترسانند و در این بین اندکی سرگرم باشند.
زمانی که سنت پاتریک دین مسیحیت را در قرن پنجم به ایرلند آورد، کلیسا بخشی از آیین غیر مسیحی Samhain را به مراسمی به اسم All Hallows’ Eve اضافه کرد که از 31 اکتبر شروع می‌شود. تعطیلات فعلی هالووین توسط مهاجران ایرلندی در بین جامعه آمریکا محبوب شد.
در همین حین، نزدیک به 3 هزار سال قبل وجود یک نوع مراسم روز مردگان در مکزیک و دوران پیش از هیسپانیک، داشته است. زمانی که کشورگشایان اسپانیایی به این منطقه رسیدند، آن‌ها با خود کشیش‌هایی به همراه داشتند که دین افراد بومی را با شمشیر تغییر می‌دادند.
حذف آیین قدیمی روز مردگان ولی به مراتب سخت‌تر بود، بنابراین کلیسای کاتولیک آن‌ها را به شکل روز تمام قدیسان (All Saints’ Day) (1 نوامبر) و روز تمام روح‌ها (All Souls’ Day) (2 نوامبر) در آوردند.
-
آزتک‌ها روز مردگان را جشن می‌گرفتند
زمانی که اسپانیایی‌ها در قرن شانزدهم به مکزیک رسیدند، متوجه فرهنگ‌های بومی متنوع شدند که در آن زمان بزرگ‌ترین آن‌ها متعلق به آزتک‌ها بود. اسپانیایی‌ها گزارش دادند که آزتک‌ها هر سال در ماه آگوست روز بزرگی را جشن می‌گیرند که به مردگان اختصاص داده شده است.
طبق افسانه‌های آزتک، جهان زیرزمینی تحت کنترل Mictecacihuatl قرار دارد که از آن به اسم بانوی مرگ یاد می‌کنند. وظیفه او نظارت بر استخوان مردگان است که همچنین منبع زندگی‌های جدیدی در در دنیا زنده‌ها است. سالی یک مرتبه، Mictecacihuatl برای بررسی «استخوان‌های زنده» خود دنیای زیرزمینی را ترک می‌کند.
آزتک‌ها از Mictecacihuatl و همسر او به اسم Miclantecuhtl با برگزاری مراسم روز مرگ در ماه آگوست که یک ماه طول می‌کشید به همراه پیشکش و رقص استقبال می‌کردند. مجسمه‌های Mictecacihuatl و Miclantecuhtl آزتک‌ها آن‌ها را با صورت‌های اسکلتی و گردنبندهایی نشان می‌دهند که با جمجمه و دستان قطع شده آویزان است.
-
روز مردگان ترکیبی از دین مسیحیت و بت‌پرستی است
زمانی که آیین مذهبی فعلی و حتی خدایی یک سیستم اعتقادی جدیدی را به وجود می‌آورد، اسم آن «تلفیق دینی» است. زمانی که آزتک‌ها و سایر گروه‌های بومی مکزیکی تحت سلطه اسپانیایی‌ها در آمدند، آن‌ها مجبور شدند معابد و بت‌های خود را نابود کنند و جای آن‌ها را با کلیساهای جامع و مجسمه‌های افراد قدیس پر کنند.
اما سفیران ابتدایی اسپانیایی می‌دانستند که یک فرد پیروز شده زمانی که یک خدای جدید و آیین‌های جدید را که با دیدگاه جهانی مذهبی و تقویم مذهبی همخوانی داشته باشد را بپذیرد، کمتر سختی می‌کشد و این دقیقا اتفاقی بود که با روز مردگان رخ داد.
مذهب مردم بومی مکزیک برای مرگ ارزش قائل می‌شود، بنابراین کلیسای کاتولیک به تعطیلات موجود مسیحیت نگاه کردند که روی ارتباط بین زندگان و مردگان تاکید کند.
روز تمام قدیسان (1 نوامبر) زمانی است که مسیحی‌ها قدیس‌هایی که حالا در بهشت هستند را به یاد می‌آورند و برایشان جشن می‌گیرند و روز تمام روح‌ها (2 نوامبر) زمان دعا برای روح‌هایی است که از بدن افراد عزیز زندگی ما بیرون رفته‌اند و ممکن است در برزخ منتظر اجازه ورود به بهشت باشند.
مشخص شد تغییر این جشن هزارساله با آیین مذهبی به سادگی تغییر روز جشن مرگ آزتک‌ها از آگوست به نوامبر نبود. مردم مکزیک از فرمانروایان کاتولیک خود پیروی کردند ولی نمادهای پیش از دوران هیسپانیک مانند Mictecacihuatl و گردنبند جمجمه‌ای شکل او را نگه داشتند که امروزه از آن به شکل جمجمههای قندی یا کاترینا استفاده می‌کنند.
-
این روز یک تعطیلات ترسناک یا غمناک نیست
برای افراد خارج از مکزیک به ویژه آمریکایی‌ها درک روز مردگان سخت است. در فرهنگ غرب، مرگ اتفاقی ترسناک است و روح مردگان احتمالا به شکل ارواح ترسناک بر می‌گردند تا این که بازدیدکنندگانی با رفتار دوستانه باشند.
بنابراین، تفکر گذراندن یک شب کامل سر قبر کسانی که دوست داشتیم غمناک و همچنین ترسناک به نظر می‌رسد.
اما روز مردگان هر دو این ویژگی‌ها را در خود ندارد. با آن که مردم مکزیک فوق‌العاده در اندوه مرگ عزیزان خود گریه می‌کنند و دلشان برای آن‌ها تنگ می‌شود، ولی در روز مردگان این چنین نیست. روز مردگان جشن زندگی هم در این دنیا و هم فرای آن است، یعنی جشن زمانی که روح‌هایی که این دنیا را ترک کردند برای جشن و شادی به آن بر می‌گردند.
مراسم رنگارنگی که در روز مردگان برگزار می‌شود دو هدف دارد: 1) آن‌ها به ما کمک می‌کنند کسانی که دوست داشتیم و از این دنیا رفتند را به یاد آوریم، به آن‌ها احترام بگذاریم و برایشان جشن بگیریم و 2) آن‌ها با شوخی کردن با زنده‌ها به ما اجازه می‌دهند به مرگ بخندیم.
اکتاویو پاز شاعر و نویسنده مکزیکی در مورد برخورد متفاوت مکزیک‌ها با مرگ می‌نویسد که یک فرد مکزیکی «با موضوع مرگ آشنا است، در مورد آن شوخی می‌کند، آن را در آغوش می‌کشد، با آن می‌خوابد، آن را جشن می‌گیرد و مرگ یکی از محبوب‌ترین اسباب‌بازی‌های او و عشق همیشگی‌اش است.»
حتی در قبرستان، مکانی که غربی‌ها آن را به ترس و سوگواری ربط می‌دهند، در روز مردگان طنین صدای خنده و موسیقی می‌پیچد و تزئینات رنگی به چشم می‌خورد. به هرحال، مرگ بخشی از تجربه انسانی است. بنابراین چرا کمی در مورد آن سرگرم نشویم؟
-
اوفرنداس چراغ برگشت به خانه
تا لحظاتی دیگر دوباره به موضوع قبرستان بر می‌گردیم ولی روز مردگان واقعا در خانه با ساخت یک اوفرنداس شروع می‌شود، یک نوع محراب بزم و شادی که به فردی که دوستش داشتیم و از دنیا رفته است اختصاص دارد.
اوفرنداس می‌تواند کوچک یا بزرگ، ساده یا باشکوه باشد ولی یقینا عکس فردی را که از دنیا رفته است به همراه غذاها و نوشیدنی‌های محبوب او دارد تا به آن‌ها کمک کند پس از سفر طولانی خود از دنیای ماورا انرژی خود را تجدید کنند.
مسیر خانه با گلبرگ گل‌هایی که در اطراف و روی محراب پخش شده است، بخورهای دود‌آور، شمع و دستمال‌های رنگی مشخص می‌شود که هنرمندانه از تکه کاغذهایی برش خورده‌اند.
رنگ متمایز اوفرنداس زرد پر رنگ گل cempasuchil (جعفری گل درشت) است. در روزهای نزدیک به روز مردگان، مغازه‌های گل فروشی برای تزئین اوفرنداس انبوهی از گل‌های cempasuchil را به همراه گل تاج‌خروس قرمز- بنفش و ژیپسوفیلا (نفس کودک) سفید رنگ می‌فروشند.
-
بیشتر یک پیکنیک در گورستان تا شب‌زنده‌داری
در بخش‌هایی از مکزیک که هنوز روز مردگان به صورت سنتی برگزار می‌شود از جمله منطقه Lake Patzcuaro در Michoacán و Oaxaca، انجام بخش زیادی از مراسم در قبرستان محلی است.
در روزهای نزدیک به 1 نوامبر، خانواده‌ها منطقه قبر فردی که دوستش داشتند را تمیز می‌کنند. آن‌ها علف‌های هرز را بیرون می‌کشند، نرده‌های آهنی را رنگ تازه‌ای می‌زنند و سنگ‌های قبر را تمیز می‌کنند.
در قبرستان‌های کوچک‌تر که یک قبر ممکن است با یک صلیب چوبی و ساده نشانه‌گذاری شده باشد، خانواده‌ها بیل می‌آورند و خاک روی قبر را تازه می‌کنند.
سپس وقت زیباسازی مقبره یا قبر است. درست مانند محراب داخل خانه، این اوفرنداس کنار قبر گل‌های cempasuchil، شمع و پیشکش غذا و نوشیدنی زیادی دارد تا روح مرحوم جشن بگیرد.
در شب روز یک نوامبر، خانواده‌ها با پیچیدن شال و پتو دور خود در کنار قبر جمع می‌شوند تا بتوانند هوای سرد پاییز را تحمل کنند. آن‌ها برای خود و مهمانان از دنیا رفته‌شان نوشیدنی و غذا می‌آورند. گروه‌های موسیقی روستا و گروه‌های موسیقی ماریاچی به درخواست خانواده‌ها آهنگ‌های محبوب فرد از دنیا رفته را می‌زنند.
خانواده مرحوم تمام شب در قبرستان می‌مانند، سری به همسایه‌ها می‌زنند، داستان و جوک می‌گویند و برای مهمانان افتخاری ندیده خود شمع‌ها را روشن و ظرف غذاها را پر نگه می‌دارند.
-
دو نوع کالاورا وجود دارد
کلمه اسپانیایی برای اسکلت کالاوره است و کالاوراها ارتباط نزدیکی با تصویر، لباس‌ها و هنر جشن روز مردگان دارند.
مردی که تصویر کالاورا را محبوب کرد یک طراح مکزیکی به اسم خوزه گادالوپا پوزادا بود که به واسطه کشیدن کارتون‌های هجو‌آمیز در مورد جامعه نخبگان پولدار مکزیک و سیاست‌مداران فاسد محبوب شد که همه آن‌ها را به شکل اسکلت‌های خنده‌دار می‌کشید.
ماندگارترین تصویر او لا کاترینا است، یک اسکلت باشکوه زن با یک کلاه گل‌دار و لباس زنانه بلند که در همان حین تجسم خارجی Mictecacihuatl و نگاهی به نادانی است.
امروزه مجسمه‌های تزئین شده رسی رنگ شده کاترینا را برای فروش در روز مردگان در بازارها به همراه مجسمه‌های کوچک کالاورا با شغل‌های مختلف مانند دندانپزشکان کالاورا، متصدیان بار کالاورا، آتش‌نشانان کالاورا و غیره پیدا می‌کنید و با آن که این لباس‌ها جزو آیین سنتی روز مردگان نیست ولی پوشیدن لباس شبیه به کاترینا با صورتی که هنرمندانه رنگ شده است بسیار باحال است.
اما باید گفت یک نوع دوم از کالاورا مخصوص روز مردگان وجود دارد. زمانی که پوزادا در اوایل قرن بیستم در مکزیک طراحی‌های خود را می‌کشید، بسیاری از طراحی‌های او اشعار هجو‌آویزی به اسم calaveras literarias در خود داشتند. این اشعار کوتاه و موزون تمامی طبقات جامعه مکزیک را مسخره می‌کردند و نوشتن calavera هنوز بخشی از مراسم روز مردگان برای کودکان و بزرگسالان است.
-
جمجمههای قندی که خوراکی نیستند
جمجمههای قندی در تمام طول مراسم روز مردگان همه جا دیده می‌شوند. در مکزیک، بازار صنایع دستی پر از جمجمههای قندی به هر اندازه است که در شب می‌درخشند. اما ممکن است فکر کنید آن‌ها از قند ساخته شدند و باید خورده شوند، ولی اشتباه می‌کنید.
در واقع جمجمههای قندی قابل خوردن هستند چون از خمیر قندی به اسم alfeñique ساخته شده‌اند ولی هدف آن‌ها تزئینی است نه یک اسنک. جمجمههای قندی را روی اوفرنداس خانگی می‌گذارند. یا به عنوان هدیه به دوستان و خانواده می‌دهند.
تعداد کافی از دیگر جمجمههای خوراکی برای فروش در بازارهای روز مردگان وجود دارد از جمله جمجمههای شکلاتی، جمجمههای آب‌نباتی و جمجمههای مارشملو و غیره.
-
Pan de Muerto یک شیرینی واقعی است
یکی از بزرگ‌ترین لذت‌های روز مردگان فرو بردن کلوچه بزرگی از شیرینی قندی Pan de Muerto یا «نان مرده» در یک لیوان بزرگ شکلات داغ مکزیکی است.
Pan de Muerto یک خوراکی فصلی در مکزیک است و تنها در اواخر اکتبر پخته می‌شود. این نان با خمیر تخم‌مرغ غلیظ به همراه عصاره شکوفه پرتقال درست می‌شود. شکل آن بزرگ و گرد است و روی آن را پیش از این که پودر قند بپاشند و بپزند را با شکل دو استخوان (شبیه به پرچم دزدان دریایی) تزئین می‌کنند.
زمانی که Pan de Muerto تازه خورده می‌شود نرم و خوشمزه است ولی حتی یک نان مرده بیات با شکلات داغ مکزیکی لذت‌بخش است.
-
پروانه‌های شهریار با روز مردگان ارتباط دارند
هر پاییز، میلیون‌ها پروانه شهریار به کوه‌های مملو از درختان کاج استان Michoacán مکزیک می‌رسند. آن‌ها از کانادا هزاران کیلومتر را طی کردند و زمستان را در جنگ‌های مرتفع مکزیک سر می‌کنند.
پروانه‌های شهریار قرن‌ها قرن زمانی که قوم‌های بومی مانند مردم Purépecha روز مردگان را جشن می‌گرفتند این مهاجرت معجزه‌آسا را انجام می‌دادند. مردم مکزیک اعتقاد دارند این پروانه‌ها روح افرادی هستند که از این دنیا رفتند و به سرزمین زنده‌ها بر می‌گردند.
منبع: people.howstuffworks.com
