آیا می‌شود عصر یخبندان بعدی را به تعویق انداخت؟ عصر یخبندان چیست؟

شاید انیمیشن عصر یخبندان را دیده  باشید؟ اگر نه، قطب جنوب یا شمال را که دیده‌اید؟ فرض کنید قطب شمال به‌جای یک منطقه کوچک در شمال کره زمین ( که هر سال کوچک‌تر هم می‌شود)، 3 میلیون کیلومتر ادامه داشته باشد. یعنی توده‌های یخ تا بالای دریای خزر برسد و 12 ماه سال همان‌جا باشد! زندگی جذابی برای بشر نیست. ولی سؤال این است که می‌توان عصر یخبندان بعدی را به تعویق انداخت؟

برای بررسی امکان چنین رویدادی، باید اول علت گسترش یخ‌های کره زمین و کاهش دمای دوره‌ای آن را بررسی کنیم. مانند تمام پدیده‌های عظیم دیگر، درک و توضیح کامل عصر یخبندان هم ممکن نیست. به‌طور کلی می‌توان گفت موقعیت زمین در منظومه شمسی، سطح کربن دی اکسید و موارد دیگر در آن تأثیر گذارند.

بشر تا مدت‌ها از عصر یخبندانی که تنها 10 هزار سال پیش اتفاق افتاده است، خبر نداشت. اواسط قرن 19 بود که نشانه‌هایی مبنی بر یخبندان‌های عظیم در سطح کره زمین کشف شد. تا اواخر قرن 19 نه تنها وجود عصر یخبندان 10 هزار سال پیش قطعی شد، بلکه مشخص شد کره زمین در طی 2.6 میلیون سال گذشته حداقل 4 عصر یخبندان را تجربه کرده است. دانشمندان متوجه شدند عصر یخبندان به‌صورت دوره‌ای اتفاق می‌افتد. ولی کشفیات بعدی که منجر به نگرانی گسترده در میان دانشمندان شد. کشفیاتی که نشان می‌دادند دوره‌های عصر یخبندان بسیار رایج‌تر و پر تکرارتر از چیزی هستند که تصور می‌شد!

دوره‌های تکرار عصر یخبندان

دهه 1940 بود که یک دانشمندان اهل صربستان نظریه چرخه‌های میلانکوویچ را ارائه کرد. این نظریه هنوز هم به‌عنوان بهترین توجیه برای وقوع عصر یخبندان در نظر گرفته می‌شود. این دانشمند توضیح داد که حرکات زمین در مدار خود به دور خورشید با آن چه تصور می‌شد، تفاوت دارد. اول از هم آن که  خورشید در مرکز مدار گردش زمین قرار ندارد. دوم اینکه مدار گردش زمین همیشه به یک شکل نیست! در واقع مدار زمین هر 96 هزار سال یک بار از حالت شبه دایره به شکلی تقریباً بیضی شکل تغییر حالت می‌دهد. این مسئله باعث تفاوت زیاد میان میزان انرژی تابشی دریافتی زمین از خورشید می‌شود. ولی چرا مدار زمین تغییر می‌کند؟

اگر جرم زمین و خورشید ثابت باشد، طبق قانون جاذبه ما باید یک مدار ثابت داشته باشیم. پاسخ این سؤال با دید گسترده‌تر و در مقیاس کل منظومه شمسی پاسخ داده می‌شود. سیاره‌ای به نام مشتری با جرمی 318 برابر زمین بافاصله 4.2 برابر زمین تا خورشید. این سیاره غول آسا که به‌تنهایی 4 درصد جرم تمام اجرام موجود در منظومه شمسی را شامل می‌شود، می‌تواند مدار گردش زمین به دور خورشید را تغییر دهد.

به غیر از این مسئله، موضوع انحراف محور دوران زمین هم مطرح است. انحراف 23 درجه‌ای نسبت مدار گردش زمین که باعث به وجود آمدن فصل‌ها می‌شود. این انحراف باعث می‌شود یک نیم کره زمین همیشه نسبت به نیم کره دیگر به خورشید نزدیک‌تر باشد (تابستان). ولی حتی انحراف محور زمین هم ثابت نیست. هر 41 هزار سال یک بار، زاویه انحراف محور زمین تغییر می‌کند که شدت تفاوت فصول سال را تغییر می‌دهد. هر چه زاویه بیشتر شود، تفاوت دمای فصل تابستان و زمستان هم بیشتر می‌شود.

از همه این‌ها بگذریم، حرکت ترقصی زمین هم هست که معمولاً آن را در نظر نمی‌گیریم. یک فرفره را در نظر بگیرید. زمانی که فرفره با سرعت می‌چرخد، محور گردش آن ثابت است. ولی وقتی کمی‌ کند می‌شود یا تعادلش به هم می‌خورد، تلوتلو می‌خورد و محور گردشش به چپ و راست نوسان پیدا می‌کند. و این حالت آن‌قدر شدید می‌شود تا نهایتاً فرفره بیفتد. محور دوران زمین هم دقیقاً همین حالت را دارد. حرکت ترقصی زمین به علت گردش ماه به دور زمین و کشش متقابل آن بر روی زمین اتفاق می‌افتد. حرکت ترقصی زمین یک دوره زمانی 20 هزار ساله دارد.

پیش گیری از عصر یخبندان

تمام موارد گفته شده در تغییر شرایط دمایی کره زمین مؤثرند، ولی به‌تنهایی کافی نیستند. زمین برای وارد شدن به عصر یخبندان نیازمند یک سیستم افزایشی تشکیل یخ است. شرایطی که باعث شود مقداری از یخ زمستانی هر سال، در تابستان دوام آورده و سال دیگر بر مقدارش افزوده شود. با این اوصاف، نگرانی زیادی در مورد عصر یخبندان بعدی وجود ندارد. می‌شود گفت ما همین حالا هم عصر یخبندان بعدی را متوقف کرده‌ایم و لازم نیست کاری کنیم.

دانشمندان می‌گویند احتمالاً گرمایش زمین و تغییرات شدید آب و هوایی احتمالاً وقوع عصر یخبندان را تا حداقل  100 هزار سال به تعویق انداخته است. بنابراین به نظر می‌رسد گرمای جهانی به بشری که 30 هزار سال آینده خواهد زیست، کمک زیادی کرده باشد.! ولی فعلاً باید نگران افزایش بیش از حد گرما باشیم. بشر قبل از هر چیز باید بتواند تا 30 هزار سال دوام بیاورد.

منبع: livescience