آیا تاکنون به وارثان جهان پس از انقراض انسان فکر کردهاید؟ چه موجوداتی جایگزین انسان می شوند؟ انسانها در تمام کتابهای مقدس و آیین بزرگ به عنوان اشرف مخلوقات شناخته میشوند. تا آنجا که ما میدانیم، انسان تنها موجود زندهای است که از هوش بسیار بالاتری نسبت به سایر مخلوقات برخوردار است. به طوری که با داشتن قدرت انتخاب میتواند تکامل یابد، لباس بپوشد، غذای خود را آماده کند، گوشیهای هوشمند اختراع کند و … که اگر بخواهیم تک تک ویژگیهای انسان را نام ببریم باید ماهها راجبش مقاله بنویسیم.
اما، آیا تا به حال به این فکر کردهاید که اگر انسانها به طور ناگهانی منقرض شوند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ چه موجوداتی ممکن است تکامل یابند تا از هوش و مهارت لازم برای ایجاد جوامع بزرگ و پیچیده مانند انسانها برخوردار شوند؟
مارتا ریسکیند، اکولوژیست مولکولی در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی، به لایو ساینس گفت: به لطف فناوری نوین توالییابی ژن و درک ما از تکامل، توانستهایم پیشبینیهای کوتاهمدت بسیار خوبی برای این تئوری ارائه دهیم. برای مثال، میتوانیم پیشبینی کنیم که اگر انسانها فردا ناگهان منقرض شوند، تغییرات اقلیمی همچنان بسیاری از گونهها را به سمت انعطافپذیری در برابر خشکسالی سوق میدهد تا زنده بمانند. گونههای متخصص در سرما نیز به مبارزه ادامه خواهند داد، این در حالی است که، خرسهای قطبی و پنگوئنها بعید است در هزارههای پس از نابودی انسانها رشد کنند.
وارثان جهان پس از انقراض انسان چه کسانی خواهند بود؟
دوگال دیکسون، زمین شناس، نویسنده علمی و نویسنده کتاب گمانه زنی «پس از انسان: جانورشناسی آینده» به Live Science گفت: برای پاسخ به این سوال که چه موجوداتی جایگزین انسان می شوند چیز بزرگ تحت عنوان مفهوم همگرایی وجود دارد. همگرایی یک فرآیند تکاملی یافته است که طی آن دو موجود غیر مرتبط در نهایت صفات مشابهی را ایجاد میکنند تا موفق شوند در یک محیط خاص یک جایگاه خاص را به تکامل برسانند. به بیانی دیگر، اگر چیزی در یک مکان خاص از بین برود، چیزهای جدیدتر با همکاری یکدیگر به دنبال پر کردن جای خالی آن خواهند بود.
دیکسون گفت: اگر بخواهیم به طور کلاسیک مثال بزنیم، باید به شکل ماهی توجه کنیم. ماهیها با بدنههای براق و اژدر مانند و بالههای تثبیت کننده خود برای زندگی در آب بهینه شدهاند. با این حال، دلفینها طرح بدنی بسیار مشابهی را ایجاد کردهاند – و برخلاف ماهیها، آنها پستاندارانی خونگرم هستند که با تنفس هوا، اکسیژن را به ششهای خود میرسانند. این همان جایی است که تفاوت را در نسل ماهیها برجسته میسازد.
بر اساس تحقیقات صورت گرفته در دانشگاه منچستر، یکی از ویژگیهایی که انسانها را بهطور منحصربهفردی در ساختن و استدلال فضایی به تکامل میرساند، دستهای ماهر او است. برای ایفای همان نقش اکولوژیکی انسان – یعنی ساختن شهرها و اصلاح یا بهتر است بگوییم تخریب شدید محیط زیست – گونه دیگری باید ظرفیت مشابهی برای دستکاری اشیا ایجاد کند. به عبارت دیگر، وارثان جهان پس از انقراض انسان به دستانی مشابه دستان انسانها نیاز دارند.
چه حیواناتی میتوانند وارثان جهان پس از انقراض انسان باشند؟
با توجه به تحقیقاتی که از سوی دانشمندان در خصوص وارثان جهان پس از انقراض بشر صورت گرفته، موجودات زیادی پتانسیل در دست گرفتن سکان هدایت کره زمین را دارند. در ادامه به برخی از مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد:
شامپانزهها (Pan troglodytes) و بونوبوها (Pan paniscus)
سایر پستانداران نخستین، مانند شامپانزهها (Pan troglodytes) و بونوبوها (Pan paniscus)، نزدیکترین خویشاوندان انسان هستند که همانند او از ابتدای خلقت خود دارای دست و پا بودهاند. این احتمال وجود دارد که اگر انسانها منقرض شوند، شامپانزهها یا بونوبوها جایگزین ما انسانها شوند و جهان را تبدیل به «سیاره میمونها» کنند.
خوب است بدانید، برای این نوع همپوشانی یک سابقه تاریخی وجود دارد. طبق مطالعهای که در سال 2021 در مجله Nature منتشر شد، هرچه باشد، گونههای شبیه به ما موفق شدند در آخرین عصر یخبندان 40000 سال پیش از نئاندرتالهای هوشمند پیشی بگیرند. با این حال، احتمالاً صدها هزار یا حتی میلیونها سال طول میکشد تا میمونها توانایی ایجاد و استفاده از ابزارهای پیچیده و شبیه انسان را پیدا کنند. لایو ساینس پیشتر به این موضوع پرداخته بود. این خبرگزاری قبلا گزارش داده بود که برای رنگ و لعاب دادن به این سناریو، جد مشترک انسانهای امروزی و شامپانزهها حدود 7 میلیون سال پیش میزیسته است.
با این تفاسیر هر فاجعهای که به اندازه کافی قوی باشد و بتواند نسل انسانها را از بین ببرد، احتمالا شامپانزهها را نیز از بین خواهد برد. در این شرایط وارثان جهان پس از انقراض انسان احتمالا پرندگان خواهند بود.
پرندگان
زمانی که دایناسورهای غیر پرنده 66 میلیون سال پیش منقرض شدند، پستانداران برای پر کردن جای خالی آنها بسیاری از مناطق را تحت تصرف خود درآوردند. اگر قرار بود انسانها ناپدید شوند، این امکان وجود دارد که پرندگان، تنها بازماندگان بالدار پس از دایناسورها، بتوانند نقش ما را به عنوان باهوشترین و خوش فکرترین حیوانات خشکی ایفا کنند. علیرغم نظریات مختلفی ذکه درباره پرندگان وجود دارد، آنها بسیار باهوش هستند: طبق تحقیقات منتشر شده در سال 2020 در ژورنال Science، برخی از پرندگان مانند کلاغ و زاغ هوشی دارند که حتی با هوش شامپانزهها نیز قابل رقابت است.
بر اساس مطالعه معروفی که در سال 2002 در Science منتشر شد، برخی از پرندگان میتوانند از پاها و منقارهای خود به طور ماهرانه برای ایجاد سیم در قلاب استفاده کنند. در همین حال، طوطیهای خاکستری آفریقایی آموزش دیده (Psittacus erithacus) میتوانند بیش از 100 کلمه یاد بگیرند و معادلات ریاضی ساده از جمله درک مفهوم صفر را انجام دهند.
پرندگان که به عنوان احتمالیترین وارثان جهان پس از انقراض انسان به شمار میروند، میتوانند در گروههای بزرگ در کنار هم جمع شوند و با همکاری یکدیگر لانههای مشترک و عظیم بسازند. بر اساس تحقیقات منتشر شده در مجله Frontiers in Ecology and Evolution، برخی از لانههای مشترک برای سالها پیش توسط پرندگان ساخته شدهاند. با این حال، این خانههای درختی شباهت زیادی به کلان شهرهای انسانی ندارند.
اما گروه دیگری از حیوانات وجود دارند که قادرند جای خالی انسان را در جهان پر کنند: اختاپوسها
اختاپوس
جنیفر ماتر، محقق هوش سرپایان در دانشگاه لثبریج در آلبرتا کانادا، به لایو ساینس گفت: «هوش در نتیجه تأثیر محیط شما رفتار شما را تغییر میدهد». با این معیار، اختاپوسها احتمالا باهوشترین حیوانات غیر انسانی روی زمین هستند که میتوانند وارثان جهان پس از انقراض انسان باشند. بر اساس تحقیقی که در ژورنال Communicative منتشر شده است، آنها میتوانند یاد بگیرند که بین اشیاء واقعی و مجازی تمایز قائل شوند و حتی میتوانند محیط خود را با حذف جلبکهای ناخواسته از لانههایشان و سد کردن ورودی با پوستهها مهندسی کنند. همچنین، آنها میدانند که برای در امان ماندن در برابر دشمنان، باید به صورت یکپارچه و جامعهمحور زندگی کنند. آنها این موضوع را در بسیاری از مناطق استرالیا ثابت کردهاند.
با این حال، اختاپوسها برای انطباق با زندگی در خشکی به سختی تحت فشار هستند. چراکه مهرهداران برای زندگی بر روی خشکی دارای آهن در سلولهای خونی خود هستند که در برابر اکسیژن بسیار موثر عمل میکنند. در مقابل، اختاپوسها و هم نوعان آنها دارای سلولهای خونی بر پایه مس هستند. البته، این مولکولها نیز قادر به جذب اکسیژن هستند، اما صرفا در آب. در نتیجه اختاپوسها در هوای رقیق، هرگز نمیتوانند به خوبی تنفس کنند. ماتر گفت: آنها تا آنجا که میشود متابولیسم ناکارآمدی در برابر خشکی دارند.
به همین دلیل، ماتر فکر میکند که اختاپوسها و دیگر هم نوعان آن بعید است که به خشکی منتقل شوند و بتوانند میراث بشریت را بهعنوان باهوشترین و تأثیرگذارترین موجودات روی خشکی از نظر زیستمحیطی در اختیار بگیرند. با این حال، ماتر جایگزینهای دیگری را نیز مورد بررسی قرار داده است. مورچهها و موریانهها.
مورچهها و موریانهها
یکی دیگر از موجوداتی که میتوانند وارثان جهان پس از انقراض انسان ها باشند، مورچهها و موریانهها هستند. دلیل این امر این است که حشرات به طرز باورنکردنیای با انواع مختلف محیط سازگار هستند. بر اساس گزارش موزه تاریخ طبیعی لندن، از عمر آنها بیش از 480 میلیون سال میگذرد. در آن زمان، آنها به گونهای تکامل یافتهاند که تقریباً از هر انگشتشان یک هنر میبارد. از پرواز گرفته تا شنا کردن و حتی ساختن کلونیهای عظیم پیچیده که آنها را به مرموزترین موجودات تبدیل کرده است.
سازماندهی کلونی مورچهها و موریانهها احتمالاً بیش از هر گونه غیر انسانی دیگری شبیه تمدن بشری است. بر اساس تحقیقی که در سال 2017 در مجله Proceedings of the Royal Society B منتشر شد، مورچهها برای پرورش قارچها بسیار موثرند، و موریانهها نیز میتوانند در فواصل طولانی در داخل کلونیهای خود با استفاده از ارتعاشات ارتباط برقرار کنند. اگر انسانها منقرض شوند، این احتمال وجود دارد که کلونیهای حشرات جهان را تسخیر کنند – با فرض اینکه از تغییرات آب و هوایی جان سالم به در ببرند.
سخن پایانی
البته همه اینها حدس و گمان است. پیشبینی واقعی چگونگی تکامل در مقیاس زمانی زمینشناسی عملاً غیرممکن است. ریسکیند گفت: هرچه بیشتر و بیشتر به بیرون بروید، دایره انتخابهای شما گستردهتر میشود، زیرا همه این چیزهای شگفتانگیز میتوانند وارثان جهان پس از انقراض انسان ها باشند. این عوامل شامل جهشهای تصادفی، رویدادهای انقراض ناگهانی و گلوگاههای جمعیتی است که در آن گونهای خود را از آستانه انقراض عقب میکشد اما بسیاری از تنوع ژنتیکی خود را از دست میدهد.
دشوارتر از همه این است که بخواهیم پیشبینی کنیم از بین موجودات زنده جهان کدامیک به اندازه انسان انرژی، انگیزه، هوش و جسارت تکامل به شکل امروزی را دارد؟ ماتر عقیده دارد که این تئوری میتواند اتفاق بیفتد، اما میلیونها سال طول میکشد. با این حال، دیکسون کمتر به این قضیه خوشبین است. او گفت: من فکر نمیکنم طبیعت این اشتباه را دو بار مرتکب شود. ممنونیم که با یکی دیگر از مقالات علمی وبسایت روکیدا همراه ما بودید.
