در حالت ایده آل، کامپیوتر شما باید تا وقتی که به آن نیاز دارید کار کند و فقط برای ارتقای کارایی نیاز به تعویض آن پیدا کنید. اما متأسفانه شرایط زندگی همیشه ایده آل نیست. گاهی اوقات قطعات کامپیوتر دچار مشکل می‌شوند، ممکن است تعویض قطعات سخت و پرهزینه باشد بنابراین باید سعی کنید حداکثر بهره را از هر قطعه ببرید.
مهم ترین کاری که می‌توانید انجام دهید، مراقبت از قطعات کامپیوتر است. برای حفظ ماندگاری کامپیوتر هیچ چیز به اندازه رفتار درست با آن مهم نیست به خصوص وقتی خود شما کامپیوترتان را سرهم می‌کنید. برای شروع، این مطلب را دنبال کنید تا با نکات و اصول مفید برای طولانی تر کردن هر چه بیشتر طول عمر قطعات آشنا شوید.
1. مادربورد
به دلایل مختلف ممکن است نیاز به تعویض مادربورد پیدا کنید که امیدواریم خود شما این کار را به صورت داوطلبانه و از روی میل انجام دهید نه از سر اجبار و به دلیل خراب شدن مادربورد. خوشبختانه همانطور که انتظار می‌رود، دوام و قابلیت اطمینان مادربوردها در هر نسل ارتقاء پیدا می‌کند.
چرا مادربورد زود دچار مشکل می‌شود؟
گرچه مادربورد قطعه متحرکی ندارد اما بسیار پیچیده است و ظرافت‌های خاصی در طراحی آن وجود دارد. با توجه به اینکه مادربورد نقطه کانونی نصب سایر قطعات سیستم محسوب می‌شود، یک نقص عملکردی کوچک هم می‌تواند پیامدهای خطیری در پی داشته باشد.
طول عمر مادربوردها متفاوت است و رفتار کاربر و عوامل محیطی هم در آن تأثیرگذار هستند. با این وجود مطالعه‌ای که سال 2018 توسط Puget Systems صورت گرفت نشان داد که “هر چند مادربوردها روزبروز پیچیده تر می‌شوند” اما نرخ خرابی کلی آنها 2.1 درصد یا به عبارتی از هر 49 مادربورد، یک عدد است. مهم تر اینکه این رقم نسبت به آنچه در سال 2017 بود به حدود نصف رسیده است.
گزارش HardWare.fr در سال 2016 هم نتایج مشابهی به دست آورد و در آن نرخ شکست مادربوردهای ASRock حدود 1.45 و مادربوردهای MSI حدود 2.36 درصد ذکر شد.
مهم ترین دلیل خرابی مادربورد، مشکلاتی است که به مرور زمان برای خازن‌ها ایجاد می‌شود. گاهی اوقات ممکن است خازن نشتی هم پیدا کند و باعث آسیب رسیدن به سایر اجزای مادربورد شود. می‌توان خازن را تعویض کرد اما ممکن است خود شما نتوانید این کار را انجام دهید.
گرما، الکتریسیته ساکن و رطوبت هم جزء عواملی هستند که در خراب شدن مادربورد نقش دارند.
عمر مادربورد چقدر است؟
معمولاً مادربورد عمر خوبی دارد. اگر خوب با مادربورد رفتار شده و آن را تمیز نگه دارید، ممکن است 20 سال یا حتی بیشتر عمر کند. اما ممکن است به مرور قطعات قابل استفاده با مادربورد شما قدیمی شده و نیاز به ارتقای سخت‌افزاری پیدا کنید اما خود مادربورد همچنان خوب کار کند.
نکاتی برای افزایش طول عمر مادربورد
برای مراقبت از مادربورد و طولانی تر شدن عمر آن، مراقب عوامل خطرناک محیطی مثل رطوبت بیش از حد یا هوای بیش از حد خشک باشید چون می‌تواند باعث جمع شدن الکتریسیته ساکن شود. همچنین گرما و داغ شدن زیاد هم می‌تواند باعث خم شدن مادربورد و خرابی و نقص قطعات شود.
اما بهترین کاری که می‌توانید برای پیشگیری از خراب شدن مادربورد انجام دهید این است که هرگز مادربورد را لمس نکنید. البته برای کارهایی مثل نصب یا جایگزینی قطعات باید مادربورد را لمس کرد که این کارها اصول خاص خود را دارند اما سعی کنید قرار گرفتن مادربورد در خارج از کیس را به حداقل برسانید.
هنگام لمس کردن مادربورد، اتصال بدن به زمین را فراموش نکنید تا از لمس تصادفی و آسیب دیدن مادربورد پیشگیری کنید.
2. درایوهای ذخیره کننده اطلاعات
درایوهای دیتا دو شکل اصلی دارند: هارددرایو (HDD) و درایو حالت جامد (SSD). کامپیوتر نمی‌تواند بدون درایو کار کند چون سیستم عامل داخل این درایوها قرار می‌گیرد در نتیجه وجود آن برای عمل کردن سیستم ضروری است. اگر درایو دچار مشکل شود، باید در اسرع وقت یک جایگزین پیدا کنید.
چرا HDD و SSD خیلی زود دچار مشکل می‌شوند؟
HDD و SSD هر دو استعداد زیادی برای خراب شدن دارد اما به دو دلیل متفاوت.
هارددرایوها مکانیکی هستند یعنی قطعات فیزیکی دارند در نتیجه این قطعات به مرور زمان دچار مشکل می‌شود. ممکن است پلاتر خش بیفتد، هد کار نکند یا یک جهش ناگهانی برق باعث ایجاد مشکل برای بعضی اجزا شود.
درایوهای حالت جامد بر اساس تراشه‌های حافظه فلش طراحی شده اند پس قطعات متحرک ندارند اما برای حفظ طولانی مدت داده‌ها خیلی مطمئن نیستند و در برابر شرایط حاد آسیب پذیری بیشتری دارند. قطع برق هم می‌تواند باعث خراب شدن داده‌ها شود.
عمر درایو SSD یا HDD چقدر است؟
اکثر درایوهای SSD بسته به نوع استفاده، حداقل 10 سال یا بیشتر عمر می‌کنند. مطالعاتی که روی طول عمر این درایوها انجام شده معمولاً چشم انداز 10 ساله را برای آنها نشان می‌دهند. اما عمر درایوهای HDD کمی کمتر است چون قطعات متحرک دارند و طول عمر آنها کوتاه تر است و تا 5 سال می‌رسد. بعضی از درایوها با استفاده کمتر دوام بیشتری پیدا می‌کنند اما آنهایی که تحت بار سنگین و استفاده‌های دائم قرار دارند، زودتر دچار مشکل می‌شوند.
نکاتی برای طولانی تر شدن عمر درایوها
صرف نظر از اینکه از چه نوع درایوی استفاده می‌کنید، خرید یک محافظ برق اقدام خیلی خوبی محسوب می‌شود. نوسان برق می‌تواند باعث آسیب رسیدن به انواع دستگاه‌ها شود نه فقط کامپیوتر.
تا جای ممکن از قرار گرفتن درایو در معرض دماهای حاد پیشگیری کنید. برای مشاهده دمای بهینه به راهنمای دستگاه مراجعه کنید. همچنین تمیز کردن دستگاه برای جریان یافتن هوا و پیشگیری از اوج گیری دما را فراموش نکنید.
به غیر از این موارد، نکته مهم بعدی انتخاب محصول از یک برند معتبر و شناخته شده است.
3. رم
حافظه رم نقش مهمی در تجربیات کاربری شما حین کار با کامپیوتر دارد و جزء قطعاتی است که اگر به دنبال سرعت بخشیدن به کامپیوترتان هستید، باید به ارتقای آن فکر کنید. میزان رم مورد نیاز شما بستگی به شرایط و عملکرد مورد انتظار شما دارد اما در حال حاضر 8 گیگابایت استاندارد اصلی است و خیلی از گیمرها و کاربران حرفه‌ای به دنبال رم 16 یا 32 گیگابایتی هستند.
بین همه قطعات سخت‌افزاری، رم کمترین نرخ خرابی را دارد. اما بسته به مدل و برند رمی که می‌خرید، ممکن است طول عمر ماژول رم شما متفاوت باشد.
چرا رم خیلی سریع دچار مشکل می‌شود؟
در بهترین شرایط، معمولاً طول عمر رم خوب است. مطالعه HardWare.fr در سال 2016 که قبلاً به آن اشاره شد، نرخ بسیار پایین شکست رم را نشان داد که برای برند کینگستون به 0.20 درصد و برای کورسیر به 1.08 درصد می‌رسد. با توجه به حجم بسیار زیاد رمی که در سطح جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد، این نرخ شکست بسیار کم است.
اما دو فاکتور مهم هستند که می‌توانند در یک چشم به هم زدن باعث از بین رفتن ماژول رم شما شوند یعنی دما و نوسان برق.
دمای کاری اکثر ماژول‌های رم بین 0 تا 85 درجه سلسیوس است. اگر فراتر از این دما حرکت کنید ممکن است رم شما خراب شود. این اتفاق فوراً رخ نمی‌دهد اما قرار گرفتن طولانی مدت در معرض دماهای نامناسب می‌تواند باعث کاهش طول عمر رم شود.
نوسان برق به دلیل خرابی مادربورد، نقص منبع تغذیه و جهش ناگهانی ولتاژ برق هم می‌تواند باعث خراب شدن رم شود.
طول عمر رم چقدر است؟
در یک کامپیوتر یا لپ تاپ معمولی، معمولاً رم طول عمر خیلی زیادی دارد که حداقل به 10 سال می‌رسد. خیلی از مواقع رم آخرین قطعه‌ای است که دچار مشکل می‌شود و معمولاً نسبت به سایر قطعاتی که با آن خریداری می‌شود، بیشتر عمر می‌کند.
نکاتی برای افزایش طول عمر رم
مهم ترین توصیه‌ای که می‌توان به کاربران مطرح کرد، خرید ماژولی باکیفیت از یک شرکت معتبر است. شرکت‌های معتبر شامل کینگستون، کروشیال، جی‌اسکیل و کورسیر هستند اما برندهای دیگری هم وجود دارند. حتماً قبل از انتخاب نظر کاربران را بررسی کنید. همچنین حفاظت در برابر نوسان برق را هم فراموش نکنید.
4. منبع تغذیه سیستم
منبع تغذیه کامپیوتر برق همه قطعات آن را تأمین می‌کند. هنگام انتخاب منبع تغذیه باید چند نکته را در نظر داشته باشید که طول عمر یکی از مهم ترین نکات است.
چرا منبع تغذیه زود دچار مشکل می‌شود؟
بر خلاف آنچه که تصور می‌شود، منبع تغذیه در شرایط خوب و عالی نسبت به رم طول عمر کمتری دارد. مطالعه HardWare.fr نرخ شکست 0.49 درصدی را برای بهترین مدل منبع تغذیه (Fortron) و 2.41 درصدی را برای Cougar نشان داد.
باز هم گزارش Puget Systems نتایج مشابهی را نشان داده و نرخ شکست کلی منبع تغذیه را 1.15 درصد اعلام کرد.
طول عمر منبع تغذیه چقدر است؟
در شرایط معمولی، منبع تغذیه باید حداقل 5 سال و تا 10 سال کار کند اما اگر آن را برای مدتی طولانی تحت بار سنگین قرار دهید، شرایط فرق می‌کند.
نکاتی برای افزایش طول عمر منبع تغذیه
مثل همیشه انتخاب منبع تغذیه را هم با یک برند معتبر شروع کنید. خیلی از مدل‌های معمولی رتبه نادرستی دارند و تحمل لازم را تحت فشار ندارند. ضعیف بودن کیفیت ساخت می‌تواند باعث سریع تر شدن فرسودگی و از بین رفتن زود هنگام قطعه شود.
نکته مهم بعدی که باید در نظر داشت این است که بعضی از شرکت‌ها، منبع تغذیه را خودشان تولید نمی‌کنند بلکه از شرکت‌های تولیدکننده تجهیزات اصلی (OEM) خریداری می‌کنند. این یعنی کیفیت چنین ماژول‌هایی با اینکه از یک برند هستند متغیر است.
تنها روش کارآمد برای طولانی تر کردن عمر منبع تغذیه، کم کردن فعالیت‌های سنگین است. مثلاً ماین کردن ارزهای دیجیتال از جمله فعالیت‌های بسیار سنگین است. اورکلاک کردن پردازنده یا کارت گرافیک هم باعث ایجاد فشار بیشتر روی منبع تغذیه می‌شود هر چند می‌توانید با تهیه سخت‌افزاری با رتبه مناسب از این شرایط پیشگیری کنید.
5. فن و سیستم خنک کننده
شاید اهمیت زیادی برای فن کامپیوتر قائل نباشید چون این قطعات هر زمان که نیاز باشد شروع به چرخش و فعالیت می‌کنند اما گاهی اوقات متوجه از کار افتادن فن نمی‌شویم. البته فن خنک کننده از جمله قطعاتی است که عوض کردن آن هزینه خیلی زیادی ندارد.
این شرایط برای فن سی‌پی‌یو متفاوت است که معمولاً نسبت به فن کیس و جی‌پی‌یو گران تر است.
چرا فن خنک کننده به سرعت دچار مشکل می‌شود؟
فن‌های خنک کننده هم مثل هارددرایو دارای قطعات مکانیکی هستند در نتیجه به مرور زمان کهنه و فرسوده می‌شوند. چرخش پی در پی فن، احتمال بروز مشکل برای آن را به مرور زمان بیشتر می‌کند.
اما گرد و خاک و ذراتی که روی تیغه‌های فن و داخل مکانیزم چرخان آن قرار می‌گیرند این شرایط را بدتر می‌کنند. این گرد و خاک در صورت قرار گرفتن در معرض گرما و رطوبت، مستحکم شده و به یک لایه جرم سنگین تبدیل می‌شود که باعث افزایش فشار و اصطکاک می‌شود.
فن‌های خنک کننده چقدر عمر می‌کنند؟
معمولاً فن‌های باکیفیت حداقل 5 سال و تا 10 سال عمر می‌کنند.
نکاتی برای افزایش طول عمر فن
اولین نکته که برای هر فنی باید به آن توجه داشته باشید، تمیز کردن آن است. این یعنی باید گرد و خاک و جرم را از تیغه‌های فن پاک کنید و خود کیس کامپیوتر را هم تمیز نگه دارید چون در بروز این مشکل تأثیرگذار است.
به محل قرار گرفتن کامپیوترتان در منزل هم توجه داشته باشید. مثلاً قرار دادن کامپیوتر روی یک فرش یا موکت ضخیم می‌تواند باعث افزایش گرما و ورود گرد و خاک شده و منجر به درگیر شدن و فعالیت شدید فن برای خنک نگه داشتن سیستم شود.
اگر قبلاً فن سیستم خودتان را تمیز نکردید حتماً یک پاکسازی کامل از کل سیستم انجام دهید. یک ماه بعد دوباره برگردید و میزان گرد و خاک و جرم جمع شده روی تیغه‌های فن را بررسی کنید. با این کار می‌توانید زمانبندی مناسب برای تمیز کردن سیستم را تشخیص دهید.
از فرسودگی سیستم خودتان جلوگیری کنید!
جای تردید نیست که بعضی از قطعات کامپیوتر نسبت به بقیه زودتر مشکل پیدا می‌کنند. می‌توانید با رعایت نکات مطرح شده در این مقاله این مسئله را مدیریت کنید. خنک و تمیز نگه داشتن سیستم به افزایش طول عمر قطعات کمک می‌کند. این کار به کاهش هزینه‌های شما در طولانی مدت هم کمک می‌کند چون دائماً نیاز به تعویض قطعات پیدا نمی‌کنید.
