ما امروزه در حال تجربه اتفاقی هستیم که ششمین انقراض عظیم زمین در نظر گرفته می‌شود. این اتفاق بسیار سریع در حال رخ دادن است و هنگامی که صحبت از لیست کردن گونه‌هایی می‌شود که هر سال در خطر انقراض هستند، نسل بشر قدرت انجام آن را ندارد.
اما دانشمندان فکر می‌کنند این اتفاق احتمالا صدها یا حتی هزاران مرتبه سریع‌تر از سرعت قبلی خود اتفاق می‌افتاد، یعنی قبل از زمانی که انسان‌ها شروع به سرعت بخشیدن به آن کنند.
لوسی جنتل، استاد ارشد حفاظت از حیات وحش در مدرسه علوم حیوانات، روستا و محیط زیست دانشگاه ناتینگهام ترنت در ناتینگهام کشور انگلستان مدعی است: «حدود یک سوم از گونه‌های ارزیابی شده در خطر انقراض هستند و اکثر این انقراض‌ها به دلیل تاثیر منفی انسان‌ها روی سیاره ایجاد شده‌اند، مانند گرم شدن زمین، آلودگی و سو استفاده از زمین و محیط.»
گونه‌های لازاروس چه گونه‌هایی هستند؟
اما گاهی علم یکی از گونه‌ها را گم کرده و دوباره پیدا می‌کند. به این گونه‌ها «گونه‌های لازاروس» گفته می‌شود که اشاره به لازاروس از کتاب انجیل دارد که توسط حضرت عیسی زنده شد.
گونه‌های لازاروس می‌توانند به موجوداتی اشاره داشته باشند که با توجه به یافته‌های فسیلی تصور می‌شد منقرض شده‌اند، اما بعد از گذشت دوره‌های زمین شناسی متعددی ناگهان خود را نشان می‌دهند.
جنتل می‌گوید: «یک گونه لازاروس به گونه‌ای گفته می‌شود که به نظر می‌رسد از مرگ بازگشته است. این گونه‌ای است که برای سال‌های بسیار زیادی دیده نشده و به همین دلیل دانشمندان آن را منقرض شده فرض کرده‌اند و سپس بعد از گذشت مدت زمان زیادی، مجددا بازگشته است.»
قانون انقراض
اگر بتوانیم ادعا کنیم موجودی منقرض شده است و سپس خلاف آن ثابت شود، چگونه باید تصمیم بگیریم چه گونه‌ای واقعا منقرض شده و کدام گونه از دید دانشمندان پنهان است؟
جنتل می‌گوید: «اکثر اوقات بسیار سخت است که با اطمینان بگوییم گونه‌ای منقرض شده است.» با وجود این، اتحادیه بین‌المللی حفاظت از محیط زیست (IUCN) یک لیست قرمز از تنوع زیستی تهیه می‌کند که در آن گونه‌ها بر اساس اطلاعاتی مانند تعداد جمعیت، توزیع، آمار تغییر در جمعیت و موارد دیگر ارزیابی می‌شوند. سپس این گونه‌ها را در دسته بندی‌هایی از «کم خطرترین» تا «انقراض شده در حیات وحش» قرار می‌دهند.
این اتحادیه «انقراض شده» را به این شکل تعریف می‌کند: «زمانی که هیچ تردید منطقی مبنی بر مردن آخرین حیوان باقی مانده از گونه وجود ندارد.
به عبارت دیگر، زمانی که بررسی‌های جامع در محل زندگی شناخته شده یا مورد انتظار در زمان‌های مناسب (روزانه، فصلی، سالانه) در سراسر محدوده تاریخی گونه مورد نظر هیچ اثری از آخرین باقی مانده آن گونه پیدا نمی‌کند.»
در ادامه به 5 نمونه از موجوداتی پرداخته‌ایم که علم بدون هیچ تردیدی تصور می‌کرد منقرض شده‌اند، اما تصور آن‌ها اشتباه بود.
1. تهی‌خار
یکی از معروف‌ترین گونه‌های لازاروس، تهی‌خار یا سلکانت است. این حیوان نوعی ماهی است و اولین مرتبه در قرن 19 در یافته‌های فسیلی پیدا شد.
گفته می‌شود باله‌های تهی‌خار پیش‌ساز اندام‌های مختلف در چهارپایان هستند، بنابراین زمانی که فسیل این موجود در سنگ‌های 400 میلیون سال پیش پیدا شد، این ماهی‌ها به‌عنوان ارتباط گمشده بین موجودات اقیانوس و خشکی شناخته شدند.
آخرین نگاهی که به تهی‌خار در یافته‌های فسیلی انداخته شد، در سنگ‌های 66 میلیون سال پیش بود. حال تصور کنید زمانی که در سال 1938 گونه زنده آن در ساحل آفریقای جنوبی پیدا شد، افراد تا چه حد شگفت‌زده شدند. بعد از آن اتفاق، نمونه‌های متعدد زیادی از آن پیدا شد.
2. طاووسک جزیره جنوبی
طاووسک جزیره جنوبی (با نام علمی Porphyrio hochstetteri) نوعی پرنده بدون توانایی پرواز است که زیستگاه اصلی آن در نیوزیلند قرار دارد و بزرگ‌ترین عضو خانواده یلوه‌ها محسوب می‌شود.
این پرندگان زیبای هم اندازه غاز با رنگ سبز آبی خود همیشه به شدت کمیاب بوده‌اند، حتی زمانی که برای اولین بار توسط کاوشگران اروپایی در سال 1847 کشف شدند.
در قرن 19 تنها 4 عدد از این گونه پرندگان پیدا شد و مردی که این گونه را (بعد از پیدا کردن دومین نمونه) توصیف می‌کرد، نوشت: «پیدا شدن یک نمونه دیگر از این پرندگان بسیار بعید است.»
اما 50 سال بعد، یک طبیعت شناس تازه کار به نام جئوفری اوربل در سال 1948 یک کمپین برای کشف دوباره طاووسک تشکیل داد و موفق شد این پرنده را در جزیره جنوبی نیوزیلند پیدا کرده و دیگران را قانع کند که هنوز هم نمونه دیگری از طاووسک در طبیعت وجود دارد.
3. چوبک جزیره لرد هووی
از قلم انداختن حشره‌ای که اندازه کف دست است، تقریبا غیر ممکن است. اما گونه چوبک جزیره لرد هووی (با نام علمی Dryococelus australis) یا خرچنگ درختی که زمانی در جزیره دور افتاده لرد هووی فراوان بود، پس از غرق شدن یک کشتی در جزیره در سال 1920 نابود شد.
سپس موش‌های داخل کشتی از آن بیرون آمدند و حشره‌های بزرگ را بلعیدند و این‌طور فرض شد که نسل این حشرات به‌کلی توسط این جوندگان ریشه‌کن شده است. البته این باور تا سال 1960 صحت داشت، زمانی که جسد تازه تعدادی خرچنگ درختی پیدا شد.
سپس تا سال 2001 زمان برد تا دانشمندان 24 نمونه زنده از این گونه پیدا کنند و آن‌ها را در محیط‌های حفاظت شده پرورش دهند. اکنون محققان منتظر ریشه‌کن شدن کامل موش‌ها در جزیره لرد هووی هستند تا خرچنگ‌های درختی را مجددا به خانه خود بازگردانند.
4. میمون پشمالوی دم زرد
بعضی اوقات تجارت غیر قانونی حیوان خانگی می‌تواند یک گونه را نجات دهد. درست مانند اتفاقی که برای میمون پشمالوی دم زرد (با نام علمی Oreonax flavicauda) افتاد، گونه‌ای که در ناحیه بسیار کوچکی از جنگل‌های ابری کوهستان‌های آند پرو زندگی می‌کند.
این میمون برای اولین بار در سال 1812 توصیف شد، بعد از آن فقط چند مرتبه در یک قرن دیده شد و برای آخرین بار 1926 آن را مشاهده کردند.
دانشمندان تا سال 1974 باور داشتند که این گونه منقرض شده است تا زمانی که یک میمون پشمالوی دم زرد در برزیل یافتند که به‌عنوان حیوان خانگی از آن نگهداری می‌شد. در نهایت این اتفاق منجر به کشف نمونه‌های دیگری از این گونه در برزیل گردید.
امروزه تصویر میمون پشمالوی دم زرد روی سکه 1 سول پرو (معادل 30 سنت دلار آمریکا) حکاکی شده است و تخمین زده شده است که کمتر از 1.000 عدد از این گونه در حیات وحش وجود دارد.
robust redhorse
ماهی robust redhorse (با نام علمی Moxostoma robustum) نوعی ماهی بزرگ با باله‌های صورتی کمرنگ و لب پایینی خط دار در قسمتی از صورت است که معمولا چانه قرار دارد و بومی اقیانوس اطلس در جنوب شرقی ایالات متحده است.
این ماهی اولین مرتبه توسط یک طبیعت شناس اروپایی به نام ادوارد درینکر کوپ در سال 1870 بر اساس یک ماهی که در رودخانه یادکین کارولینای شمالی کشف کرد، توصیف شد.
متاسفانه آن نمونه کشف شده مدت زمانی بعد از بین رفت که بدشانسی بزرگی بود، زیرا آن ماهی گرفته شده توسط کوپ تنها نمونه آن گونه بود و دانشمندان تا 122 سال بعد نتوانستند مانند او را پیدا کنند.
البته در مدت زمانی که ماهی robust redhorse از دید عموم پنهان بود، این‌طور فرض شده بود که منقرض شده است. اما در سال 1980 و مجددا در سال 1985 این ماهی عجیب و غریب با دهان مکنده مانند از رودخانه‌های ساوانا و پی دی در جورجیا و کارولینا صید شد.
این نمونه‌ها نزد آبزی شناسان فرستاده شدند که بعد از چند سال تحقیق و بررسی روی آن‌ها، اعلام کردند این ماهی‌ها همان ماهی robust redhorse هستند که به نوعی از گور برگشته‌اند.
در پایان باید به گرگ تاسمانی با نام علمی (Thylacinus cynocephalus) اشاره کنیم بزرگ‌ترین گوشت خوار کیسه‌دار شناخته شده بود، اما تا سال 1930 در اثر شکار بیش از حد منقرض شد.
البته هر سال تعداد زیادی شواهد تایید نشده از دیدن گرگ تاسمانی به دست می‌آید، بنابراین ممکن است این گونه ناگهان خود را مانند گونه‌های لازاروس نشان دهد و تمام جهان را شگفت‌زده کند.
