سمیرا گلکار
فهرست عنوان‌ها
چهل سال پیش، یعنی در تاریخ 12 آگوست سال 1981 شرکت آی‌بی‌ام اولین مدل کامپیوترهای شخصی خودش به اسم آی‌بی‌ام پی سی (Model 5150) را رونمایی کرد. این سیستم فروش خوبی داشت و استانداردهایی را پایه ریزی کرد که امروزه همچنان شاهد آنها هستیم. در این مطلب به شما خواهیم گفت که خرید و استفاده از این کامپیوترها در اوایل دهه 80 میلادی چه حس و حالی داشت؟
خرید آی‌بی‌ام پی سی
در اواخر سال 1981 میلادی، کاربران آمریکایی می‌توانستند کامپیوتر آی بی ام پی سی را از فروشگاه‌هایی مثل ComputerLand یا Sears بخرند. وقتی وارد فروشگاه می‌شدید، یک نماینده فروش کامپیوتر آی‌بی‌ام را به شما نشان داده و درباره آن توضیح می‌داد.
وقتی آماده خرید شدید، آی‌بی‌ام گزینه‌های پیکربندی مختلفی را در اختیار شما قرار می‌داد که قیمت آنها بر اساس رم و کارت کنترلر داخلی مورد استفاده در آنها متفاوت بود. این کارت‌ها امکان استفاده از فلاپی درایو، گرافیک رنگی، دسته بازی، پورت سریال یا موازی را فراهم می‌کردند. این سیستم هارددرایو نداشت بلکه این آپشن بعداً با مدل XT (1983) عرضه شد اما صرف نظر از مدل پیکربندی انتخابی، کامپیوتر شما با پردازنده اینتل 8088 که فرکانس کاری 4.77 مگاهرتز داشت کار می‌کرد.
قیمت آی‌بی‌ام پی سی 5150 با پیکربندی ساده دارای 16 کیلوبایت رم، گرافیک تک رنگ، صفحه کلید و بدون فلاپی درایو 1565 دلار بود (که معادل با 4121 دلار امروزی است) و مدل پیشرفته آن با رم 64 کیلوبایتی، گرافیک رنگی CGA، فلاپی درایو دو طرفه و یک چاپگر Epson MX-80 4500 دلار قیمت داشت (یعنی 13246 دلار امروزی!) حداکثر رم آی‌بی‌ام پی سی 256 کیلوبایت بود اما کارت‌های بعدی این رقم را به 640 کیلوبایت افزایش می‌دادند.
حتی بعد از خریدن این کامپیوتر باید یک مانیتور می‌خریدید (که مدل تک رنگ آن 345 دلار قیمت داشت) و یک سیستم عامل. سیستم عامل داس مخصوص آی‌بی‌ام پی سی (که توسط مایکروسافت طراحی شده و با عنوان MS-DOS هم فروخته می‌شد) هنگام رونمایی به قیمت حدود 40 دلار فروخته می‌شد و CP/M-86 (حدوداً 140 دلاری) در آوریل 1982 عرضه شد و بعد از آن سیستم UCSD Pascal را داشتیم.
تنظیم و پیکربندی
بعد از خرید همه اجزای کامپیوتر آی‌بی‌ام، اولین کاری که باید انجام می‌دادید بیرون آوردن قطعات مختلف سیستم از جعبه و تنظیم و نصب آنها بود. اگر کارت‌های توسعه ای می‌خردید که از پیش نصب نشده بودند، باید سیستم را با یک پیچ گوشتی باز کرده و این قطعات را نصب می‌کردید.
پس از انجام این کار راه اندازی سیستم تقریباً راحت بود. اول کابل برق AC را به کامپیوتر و متصل می‌کردید و بعد سیستم را به برق متصل می‌کردید. بعد از آن باید کابل ویدیو را از مانیتور به کانکتور DB9 مناسب قرار گرفته روی کارت ویدیو کامپیوترتان متصل می‌کردید. در نهایت کیبورد را به پشت کامپیوتر وصل می‌کنید.
پشت آی‌بی‌ام پی سی با کارت‌های مختلف نصب شده
در ادامه عکس کیبورد 83 کلیدی آی‌بی‌ام را مشاهده می‌کنید که سنگین و بادوام است. در این کیبورد از سیستم خاص طراحی شده توسط شرکت آی‌بی‌ام استفاده شده که نیاز به لمس محکم دارد اما دقیق است. سر و صدای این کیبورد هم کم نیست.
مدتی طول می‌کشید تا به طرح این صفحه کلید عادت کنید اما از نظر دوام و حس و حال لمسی، رقیبی نداشت.
بوت کردن سیستم
بالاخره وقت روشن کردن کامپیوتر می‌رسد. این کامپیوتر با زبان برنامه نویسی بیسیک آی‌بی‌ام ارائه شده در نتیجه برای استفاده از آن به دیسک نیازی نیست. می‌توانید سیستم را روشن کرده، یک برنامه بنویسید و بعد برنامه را با استفاده از کابل خاصی که به یکی از پورت‌های پشت کامپیوتر متصل می‌شود، روی نوار کاست ذخیره کنید.
اگر سیستم شما دیسک درایو داشت، می‌توانستید دیسک بوت 5 و نیم اینچی PC-DOS را در این درایو قرار دهید. پس از روشن کردن سیستم، فن آن با صدای شدید شروع به کار می‌کرد و یکسری سروصدا از فلاپی دیسک شنیده می‌شد. پس از چند لحظه اعلان A> را در صفحه مشاهده می‌کردید. با اجرای فرمان DIR محتوای دیسک قابل مشاهده بود.
استفاده از PC-DOS و اپلیکیشن‌ها
استفاده از PC-DOS برای کاربرانی که آشنایی زیادی با این سیستم عامل نداشتند کمی سخت بود. باید فرمان‌هایی مثل DIR (برای مشاهده محتویات دیسک) و COPY (برای کپی کردن فایل‌ها) را به خاطر می‌سپردید. PC-DOS 1.0 از زیرپوشه پشتیبانی نمی‌کرد در نتیجه نیازی به استفاده از دستوراتی مثل CD (تغییر دایرکتوری) نداشتید چون این دستورات با نسخه دوم و در سال 1983 عرضه شدند.
برای اجرای یک برنامه، یا باید مستقیماً آن را از روی دیسک بوت می‌کردید – تا به صورت خودکار و بدون نیاز به سیستم عامل اجرا شود – یا فایل EXE یا COM آن را پیدا کرده و با نوشتن نام آن جلوی اعلان A> فرمان را اجرا می‌کردید.
فرض کنید که قرار است اولین بازی کامپیوتری آی‌بی‌ام یعنی ماجراجویی مایکروسافت (Microsoft Adventure) را اجرا کنید. تنها کاری که باید انجام دهید، برداشتن دیسک بازی، قرار دادن آن در دیسک درایو و بعد روشن کردن سیستم است.
به این ترتیب سیستم شما به صورت خودکار وارد بازی Adventure می‌شد. بازی را با اجرای فرمان‌ها و مثل یک بازی داستانی تعاملی اجرا می‌کردید (بدون کارت گرافیک). پس از اتمام اجرای بازی، کافی بود دکمه خاموش شدن سیستم را فشار دهید.
یا تصور کنید که سال 1983 است و قصد دارید اولین اپلیکیشن خاص کامپیوتر یعنی نرم‌افزار صفحه گسترده محبوب Lotus 1-2-3 را اجرا کنید. کافیست دیسک را داخل سیستم قرار داده، سیستم را روشن کرده، 123 را تایپ کنید و اینتر بزنید (می توانید همین حالا Lotus 1-2-3 را با کمک شبیه ساز آی‌بی‌ام پی سی 5150 تحت مرورگر اجرا کنید).
چاپ کردن نتایج
حالا فرض کنید که شب تا صبح خودتان را صرف تهیه گزارش یا صفحه گسترده کردید و باید نتیجه کار را با رئیس و همکارانتان به اشتراک بگذارید. با توجه به عدم وجود شبکه محلی (لن) در محیط اداره، گزینه‌های محدود برای انتقال مودم به مودم و اینکه عده کمی کامپیوتر داشتند، بهترین راه انجام این کار، چاپ کردن مطلب مورد نظر با کامپیوتر خودتان بود.
حالا شما یک چاپگر ماتریس نقطه ای آی‌بی‌ام 5152 (که بعد به Epson MX-80 تغییر نام پیدا کرد) دارید و آن را به پورت موازی سیستم متصل می‌کنید. پس از هدایت خروجی چاپ به سمت پورت LPT1 سر و صدای چاپگر هم شروع شده و خط به خط متن را با استفاده از یک ستون سوزن که به یک نوار آغشته به جوهر ضربه می‌زنند، چاپ می‌کند. این چاپ روی کاغذی انجام می‌شود که به روش تراکتوری (tractor-feed) وارد چاپگر می‌شود.
معمولاً این کار مدتی زمان می‌برد در نتیجه باید صبر کنید تا کار چاپگر تمام شود و در این مدت نمی‌توانید کاری با سیستم انجام دهید.
چرا پلتفرم آی‌بی‌ام تا این حد موفق بود؟
زمان به سرعت سپری شد تا به امروز رسیدیم. همچنان آثار استاندارد مقرر شده توسط آی‌بی‌ام پی سی، پایه و اساس سیستم عامل ویندوز و پلتفرم اینتل را تشکیل می‌دهد که امروزه میلیاردها نفر در سطح جهان از آن استفاده می‌کنند. اما آی‌بی‌ام چطور توانست چنین سیستمی را عرضه کند – آن هم وقتی آتاری، مکینتاش، DEC و بقیه نتوانستند؟
در مجموع برای این موفقیت چهار عنصر مهم تلقی می‌شوند: 1. نام برند آی‌بی‌ام که خریداران اولیه را تشویق به خرید این سیستم می‌کرد 2) ماهیت باز آی‌بی‌ام پی سی 3) ظهور سیستم‌های کپی کاملاً سازگار با این سیستم 4) تداوم انتشار پردازنده‌های سریع تر با قابلیت سازگاری عقبگرد از سمت شرکت اینتل.
آی‌بی‌ام برای طراحی آی‌بی‌ام پی سی سه تصمیم مهم گرفت که در مجله بایت هم که در اکتبر 1981 منتشر شد، به این موارد اشاره شده بود. اولین مورد این بود که آی‌بی‌ام از کمک توسعه دهندگان نرم‌افزار در صنعت مینی کامپیوتر مثل مایکروسافت کمک کرد و به دنبال نوشتن کدهای اختصاصی خودش نبود. همچنین آی‌بی‌ام به جای طراحی تراشه، از تراشه‌های آماده ای مثل پردازنده 8088 اینتل استفاده کرد. سومین مورد این بود که آی‌بی‌ام مستندات وسیعی ارائه کرد که به توسعه دهندگان برای طراحی نرم‌افزار و لوازم جانبی سخت‌افزاری برای این پلتفرم کمک می‌کرد بدون اینکه نیاز به کسب مجوز خاصی داشته باشند.
همه این اقدامات به نفع آی‌بی‌ام رقم خوردند. این شرکت توانست با استفاده از سخت‌افزار و نرم‌افزار آماده که توسط برترین‌های صنعت کامپیوترهای شخصی طراحی شده بود، تنها ظرف 13 ماه یک سیستم سرهم کند. و با آزاد نگه داشتن سیستم‌هایی مثل اپل II، اشخاص ثالث توانستند به سرعت کتابخانه‌های نرم‌افزاری و افزونه‌های سخت‌افزاری طراحی کنند که پلتفرم آی‌بی‌ام پی سی برای آنها ضروری بود.
همین باز بودن رویکرد آی‌بی‌ام به نوعی باعث ظهور کامپیوترهای مختلف شد – که موفقیت آنها بیشتر ناشی از تولید پردازنده‌های اینتل با سازگاری عقبگرد و سیستم عامل مایکروسافت بود – اما همین سیستم‌ها هم از این پلتفرم به عنوان معیار استاندارد خودشان استفاده می‌کردند.
معمولاً از سیستم اصلی سال 1981 به خاطر طراحی ساده آن انتقاد می‌شود. گرچه این سیستم مثل مکینتاش طراحی شیکی نداشت اما انعطاف پذیر، بادوام، ماژولار و قابل توسعه بود. اگر بخشی از سیستم دچار مشکل می‌شد، به راحتی می‌توانستید با یک پیچ گوشی آن را عوض کنید و با انتشار کتابخانه نرم‌افزاری بسیار مفیدی که ظرف چند سال منتشر شد (مثل اپلیکیشن Lotus 1-2-3) می‌توانستید هر کاری با آن انجام دهید.
در سال 2011 یکی از کارمندان PCWorld سه روز تلاش کرد تا کارهای امروزی را با این سیستم انجام دهد و نتایج را ثبت کرد. به گفته او این تجربه نشان داد که کامپیوتر آی‌بی‌ام پی سی 5150 یک سیستم مطمئن و بادوام است. کیبورد باکیفیت این سیستم باعث شده انجام کارهای متنی ساده با استفاده از آن بسیار لذت بخش باشد و با وجود اینکه سرعت پردازنده تنها 4.77 مگاهرتز است باز هم می‌توان کارهای زیادی با آن انجام داد.
همین که این سیستم پس از گذشت چند دهه باز هم کار می‌کند نشان دهنده کیفیت ساخت بالای آن است. در واقع این سیستم پس از 10 سال مثل یک سیستم نو به نظر می‌رسید. چنین شرایطی برای خیلی از مدل‌های مکینتاش صدق نمی‌کند چون خیلی از آنها دچار مشکلاتی مثل سوختن خازن، شکسته شدن قطعات پلاستیکی و رنگ پریدگی هستند. بنابراین محبوبیت همیشگی این سیستم جای تعجب ندارد.
