آلودگی هوا فقط برای ریه های شما مضر نیست، بلکه ممکن است به مغز شما هم آسیب برساند. در یک مرور گسترده که تقریبا ۳۰ میلیون نفر را دربر می گرفت، پژوهشگران دریافتند که آلاینده های رایجی مانند ذرات معلق ریز PM2.5، دی اکسید نیتروژن و دوده همگی با افزایش قابل توجه خطر زوال عقل مرتبط هستند. خطرناک ترین آلاینده، PM2.5 است؛ ذرات بسیار کوچکی که از ترافیک و صنایع تولید می شوند و می توانند عمیق وارد ریه ها شده و حتی به مغز برسند.
یک بررسی که داده های نزدیک به ۳۰ میلیون نفر را تحلیل کرده، نقش آلودگی هوا – از جمله آلودگی ناشی از اگزوز خودروها – را در افزایش ریسک زوال عقل برجسته کرده است.
زوال عقل هایی مانند بیماری آلزایمر تخمین زده می شود که بیش از ۵۷.۴ میلیون نفر را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار داده اند و پیش بینی می شود این عدد تا سال ۲۰۵۰ تقریبا سه برابر شده و به ۱۵۲.۸ میلیون نفر برسد. تاثیرات این بیماری بر افراد، خانواده ها، مراقبین و کل جامعه بسیار زیاد است.
گرچه برخی شواهد نشان می دهند که شیوع زوال عقل در اروپا و آمریکای شمالی رو به کاهش است و این می تواند نوید کاهش ریسک بیماری در سطح جمعیت را بدهد، اما در سایر نقاط جهان این وضعیت چندان امیدوارکننده نیست.
آلودگی هوا اخیرا به عنوان یک عامل خطر برای زوال عقل شناسایی شده و چندین مطالعه برخی از آلاینده ها را عامل اصلی معرفی کرده اند. با این حال، قدرت شواهد و امکان تعیین رابطه علت و معلولی متغیر بوده است.
در یک مقاله که در تاریخ ۲۴ ژوئیه در مجله The Lancet Planetary Health منتشر شد، تیمی به رهبری پژوهشگران واحد اپیدمیولوژی شورای تحقیقات پزشکی دانشگاه کمبریج، یک مرور نظام مند و فراتحلیل از مقالات علمی موجود را برای بررسی بیشتر این ارتباط انجام دادند. این روش به آنها اجازه داد مطالعاتی را کنار هم بگذارند که به تنهایی شواهد کافی ندارند و گاهی با هم تناقض دارند، تا به جمع بندی قوی تری برسند.
در مجموع، پژوهشگران ۵۱ مطالعه را شامل داده های بیش از ۲۹ میلیون شرکت کننده، عمدتا از کشورهای با درآمد بالا، بررسی کردند. از میان این مطالعات، ۳۴ مقاله وارد فراتحلیل شدند: ۱۵ مطالعه در آمریکای شمالی، ۱۰ مطالعه در اروپا، هفت مطالعه در آسیا و دو مطالعه در استرالیا انجام شده بود.
پژوهشگران ارتباط مثبت و معناداری میان سه نوع آلاینده هوا و زوال عقل پیدا کردند. این آلاینده ها عبارت بودند از:
ذرات معلق با قطر ۲.۵ میکرون یا کمتر (PM2.5) که شامل ذرات بسیار ریز است و آن قدر کوچک هستند که می توانند عمیقا وارد ریه شوند. این ذرات از منابع مختلفی از جمله انتشار وسایل نقلیه، نیروگاه ها، فرایندهای صنعتی، اجاق های چوب سوز و شومینه ها و گرد و غبار ساخت و ساز ناشی می شوند. همچنین این ذرات در اتمسفر به دلیل واکنش های شیمیایی پیچیده با سایر آلاینده ها مثل دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن تشکیل می شوند. این ذرات می توانند مدت زمان زیادی در هوا باقی بمانند و فاصله زیادی از محل تولید حرکت کنند.
دی اکسید نیتروژن (NO2) یکی از آلاینده های کلیدی است که از سوختن سوخت های فسیلی ایجاد می شود. این گاز در دود خروجی خودروها، به ویژه خودروهای دیزلی و همچنین در انتشارات صنعتی و اجاق ها و بخاری های گازی وجود دارد. قرار گرفتن در معرض مقادیر بالای دی اکسید نیتروژن می تواند دستگاه تنفسی را تحریک کند و باعث تشدید یا بروز مشکلاتی مانند آسم و کاهش عملکرد ریه شود.
دوده، که منبع آن می تواند دود اگزوز خودروها و سوختن چوب باشد. دوده می تواند گرما را در جو نگه دارد و روی اقلیم تاثیر بگذارد. هنگام استنشاق، دوده می تواند عمیق وارد ریه ها شود، بیماری های تنفسی را تشدید کند و خطر بیماری قلبی را افزایش دهد.
بر اساس یافته های پژوهشگران، به ازای هر ۱۰ میکروگرم در متر مکعب (μg/m³) PM2.5، خطر نسبی ابتلا به زوال عقل در فرد ۱۷ درصد افزایش می یابد. میانگین اندازه گیری کنار خیابان برای PM2.5 در مرکز لندن در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۰ میکروگرم در متر مکعب بوده است.
برای هر ۱۰ میکروگرم در متر مکعب NO2، خطر نسبی ابتلا به زوال عقل ۳ درصد بیشتر می شود. میانگین اندازه گیری کنار خیابان برای NO2 در مرکز لندن در سال ۲۰۲۳، ۳۳ میکروگرم در متر مکعب گزارش شده است.
برای هر ۱ میکروگرم در متر مکعب دوده که در PM2.5 وجود دارد، خطر نسبی ابتلا به زوال عقل ۱۳ درصد افزایش پیدا می کند. در سراسر بریتانیا، میانگین سالانه غلظت دوده که در سال ۲۰۲۳ در برخی نقاط کنار خیابان اندازه گیری شده، برای لندن ۰.۹۳، بیرمنگام ۱.۵۱ و گلاسکو ۰.۶۵ میکروگرم در متر مکعب بوده است.
دکتر حنین خریص، نویسنده ارشد این مطالعه، می گوید: «شواهد اپیدمیولوژیک نقش بسیار مهمی در تعیین این که آیا آلودگی هوا خطر زوال عقل را افزایش می دهد و تا چه اندازه این خطر را بالا می برد، دارد. کار ما شواهد بیشتری ارائه می کند که نشان می دهد قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آلودگی هوای بیرون، یک عامل خطر برای شروع زوال عقل در بزرگسالان سالم است.»
او همچنین می افزاید: «مبارزه با آلودگی هوا می تواند منافع سلامت، اجتماعی، اقلیمی و اقتصادی بلندمدتی به همراه داشته باشد. این کار می تواند بار بسیار سنگین بر بیماران، خانواده ها و مراقبان را کاهش دهد و فشار را بر سیستم سلامت که همین حالا هم تحت فشار است، کمتر کند.»
چندین سازوکار برای توضیح این که چگونه آلودگی هوا ممکن است باعث زوال عقل شود، پیشنهاد شده است که بیشتر به التهاب مغز و استرس اکسیداتیو (یک فرآیند شیمیایی در بدن که می تواند به سلول ها، پروتئین ها و دی ان ای آسیب برساند) مربوط می شود. هر دو فرآیند استرس اکسیداتیو و التهاب نقش شناخته شده ای در شروع و پیشرفت زوال عقل دارند. تصور می شود که آلودگی هوا این فرآیندها را یا از طریق ورود مستقیم به مغز یا همان سازوکارهایی که در بیماری های ریوی و قلبی عروقی نقش دارند، فعال می کند. آلودگی هوا می تواند از ریه ها وارد جریان خون شود و به اندام های دیگر منتقل شود و التهاب موضعی و گسترده ایجاد کند.
پژوهشگران تاکید می کنند که اکثریت افراد حاضر در مطالعات منتشر شده، سفیدپوست و ساکن کشورهای با درآمد بالا بودند، با اینکه گروه های حاشیه ای معمولا در معرض آلودگی هوای بیشتری قرار دارند. از آنجا که مطالعات نشان داده اند کاهش مواجهه با آلودگی هوا برای گروه های حاشیه ای در کاهش خطر مرگ زودرس موثرتر است، پژوهشگران تاکید دارند که باید در تحقیقات آینده نمایندگی بهتر و کامل تری از گروه های قومی و کشورهای با درآمد پایین و متوسط در نظر گرفته شود.
کلر روگوفسکی، یکی از نویسندگان این مطالعه، می گوید: «تلاش برای کاهش مواجهه با این آلاینده های کلیدی احتمالا می تواند بار زوال عقل در جامعه را کمتر کند. محدودیت های سختگیرانه تر برای چندین آلاینده احتمالا لازم خواهد بود تا منابع اصلی مانند حمل و نقل و صنایع هدف قرار گیرند. با توجه به گستردگی آلودگی هوا، به مداخلات سیاستی منطقه ای، ملی و بین المللی برای مقابله عادلانه با آلودگی هوا نیاز فوری وجود دارد.»
تحلیل بیشتر نشان داد که در حالی که قرار گرفتن در معرض این آلاینده ها خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش می دهد، تاثیر آن بر زوال عقل عروقی، یعنی نوعی زوال عقل که به دلیل کاهش خون رسانی به مغز ایجاد می شود، بیشتر به نظر می رسد. تخمین زده می شود حدود ۱۸۰ هزار نفر در بریتانیا به این نوع زوال عقل دچار باشند. البته چون تعداد مطالعاتی که این تفاوت را بررسی کرده اند کم بوده، پژوهشگران این یافته را از نظر آماری معنادار تلقی نکردند.
دکتر کریستین بردل، یکی از نویسندگان اصلی این پژوهش، می گوید: «این یافته ها بر لزوم یک رویکرد بین رشته ای برای پیشگیری از زوال عقل تاکید می کند. پیشگیری از زوال عقل فقط وظیفه بخش سلامت نیست. این مطالعه نشان می دهد که برنامه ریزی شهری، سیاست های حمل و نقل و مقررات زیست محیطی هم نقش مهمی در این زمینه دارند.»
این تحقیق با حمایت مالی شورای تحقیقات اروپا در چارچوب برنامه Horizon 2020 و همچنین برنامه Horizon Europe اتحادیه اروپا انجام شده است.
