ماهان سرمد
آیا واقعاً دریاچه ارومیه به دلیل تشعشعات خشک شده و ابرهای باران‌زا توسط فناوری‌های پیشرفته از ایران دور شده‌اند؟ این سؤالی است که در ذهن بسیاری از افراد شکل گرفته است، به‌ویژه زمانی که مشاهده می‌شود ابرهای باران‌زا هنگام نزدیک شدن به مرزهای ایران، مسیر خود را تغییر داده و در ترکیه باران می‌بارند. این در حالی است که پاییزی که پیش‌بینی شده بود گرم و پربارش باشد، بی‌باران گذشته و زمستانی شبیه بهار را تجربه کرده‌ایم.
سازمان هواشناسی ایران پیش‌بینی کرده بود که پاییز ۱۴۰۲ گرم اما پربارش خواهد بود، اما پیش‌بینی‌ها دقیق نبوده و زمستانی گرم‌تر از حد معمول فرا رسیده است. در همین حال، تصاویری از نقاط مرزی ایران و ترکیه نشان داده‌اند که کوه‌های آن‌سوی مرز پربرف هستند در حالی که زمین‌های ایران خشک و بی‌آب مانده‌اند. این تفاوت‌ها تعجب و سؤالاتی را در میان مردم ایجاد کرده است.
علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، احتمال دخالت در وضعیت بارش کشور را رد نکرده است: «بعید نیست خشکسالی ایران در مقیاس‌های کوچک نتیجه کارهای دشمن باشد اما هنوز کار تحقیقاتی در این زمینه انجام نشده است.» همزمان، برخی گزارش‌ها از افزایش مشکوک تشعشعات در دریاچه ارومیه و از بین رفتن ابرهای این بستر خشکیده خبر می‌دهند.
سپیده رحمن‌پور، پژوهشگر حوزه تغییر اقلیم و امنیت محیط زیستی، نظریات مطرح‌شده درباره نقش ابرقدرت‌ها و فناوری‌های پیشرفته در دور کردن ابرها و استفاده از پرتوها برای ایجاد خشکسالی را به داستان‌های علمی تخیلی تشبیه کرده است. او تأکید می‌کند که عوامل متعددی در خشک شدن دریاچه ارومیه نقش داشته‌اند، از جمله سوء‌مدیریت، سدسازی‌های غیراصولی و تغییر اقلیم.
بیشتر مداخلات خارجی مرتبط با خشکسالی در ایران را می‌توان به سدسازی‌های ترکیه و ناتوانی‌های دیپلماتیک در حل این مشکلات نسبت داد، نه به فناوری‌های پیشرفته.
در مطالعه‌ای با عنوان «بررسی تغییرات آلبیدوی سطح و نواحی ساحلی دریاچه ارومیه» که در دهمین کنگره ملی مهندسی عمران دانشگاه صنعتی شریف ارائه شده، تأیید شده است که افزایش تشعشعات در دریاچه ارومیه عمدتاً نتیجه خشک شدن آن و تبدیل شدن پهنه‌های آبی به شوره‌زارها و بسترهای ماسه‌ای است که آلبیدوی بالاتری دارند و باعث افزایش بازتاب نور می‌شوند.
بر اساس این مطالعات، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش تشعشعات در دریاچه ارومیه، تبدیل شدن پهنه‌های آبی آن به شوره‌زارها و بسترهای ماسه‌ای است که آلبیدوی فرابنفش بالاتری دارند. این تغییرات باعث شده است که تشعشعات فرابنفش در منطقه افزایش یابد، که می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت مردم داشته باشد.
علاوه بر این، مطالعه‌ای که در دوره ۲۰۱۱-۲۰۳۰ انجام شده است، پیش‌بینی کرده بود که کاهش بارش در ایستگاه‌های ارومیه و تبریز و افزایش دمای حداقل و حداکثر در این مناطق رخ خواهد داد. این مطالعه نشان می‌دهد که تغییرات اقلیمی و تغییر الگوهای باد و بارش به شکل چشمگیری بر حوضه آبریز دریاچه ارومیه تأثیر گذاشته‌اند.
در همین راستا، برخی از کارشناسان تغییر اقلیم و هواشناسی تأکید دارند که باید به جای تمرکز بر تئوری‌های توطئه و ادعاهای بی‌اساس، توجه خود را به مدیریت منابع آب، اصلاح رویکردهای سدسازی و روش‌های کشاورزی پایدار، و همچنین برنامه‌ریزی برای مقابله با تغییر اقلیم معطوف کنیم.
در نهایت، بر اساس شواهد علمی موجود، این تئوری‌ها که مدعی هستند ابرهای باران‌زا از طریق تشعشعات یا فناوری‌های پیشرفته دزدیده شده‌اند، دارای پایه و اساس علمی قوی نیستند. به جای تمرکز بر این تئوری‌ها، باید به دنبال راهکارهای مستدل و عملی برای حل مشکلات زیست‌محیطی و اقلیمی موجود باشیم.
