سمیرا گلکار
فهرست عنوان‌ها
در چند دهه اخیر اینترنت رشد و توسعه زیادی پیدا کرده و تبدیل به پدیده‌ای شده که قبلاً هرگز تصور نمی‌شد. بحث طرز کار اینترنت و اینکه اینترنت چیست، موضوعات بسیار پیچیده‌ای هستند.
اما واقعاً مالک اینترنت متعلق به کیست؟ به دلایل مختلف پاسخ دادن به این سوال سخت است. ما در این مقاله به بررسی پاسخ‌های مختلف این پرسش می‌پردازیم.
اینترنت چیست؟
اینترنت شبکه‌ای عظیم متشکل از کامپیوترهای مختلف است. هر کامپیوتری که به اینترنت متصل باشد می‌تواند به سایر کامپیوترهای شبکه اطلاعات ارسال کند. اینترنت از طریق فناوری‌های ارتباطی بی سیم (مثل ماهواره و برجک‌های مخابراتی) و کابل‌های انبوهی کار می‌کند که همه این کامپیوترها را به هم متصل می‌کنند.
در اواخر دهه 50 و 60 میلادی شبکه‌های کامپیوتری کوچکی وجود داشتند. بعد از آن با ابداع روش‌های مبادله بسته، شبکه‌های کامپیوتری خیلی وسیع تری در دانشگاه‌ها، مؤسسات دولتی و شرکت‌های مختلف شکل گرفتند. در اوایل دهه 90 میلادی شبکه اینترنت جهانی شکل گرفت که امکان دسترسی به آن به صورت خصوصی وجود داشت.
خیلی زود این شبکه اینترنت رشد و تکامل پیدا کرده و تبدیل به چیزی شد که امروزه می‌شناسیم.
هیچ شخصی مالکیت اینترنت را به صورت کامل در اختیار ندارد
اینترنت از جهاتی بیشتر یک مفهوم است تا یک موجودیت فیزیکی و ملموس. هیچ شخصی گواهی ثبت اختراع یا حق کپی اینترنت را در اختیار ندارد بلکه بخش‌هایی از اینترنت (دیتاسنترها، شبکه‌های کابلی، ماهواره‌ها، روترها و غیره) متعلق به اشخاص، شرکت‌ها و نهادهای دولتی مختلف هستند. تیم برنرز لی بنیانگذار شبکه وب جهان گستر از پذیرفتن ثبت حق اختراع اینترنت به نام خودش خودداری کرد تا این شبکه به صورت آزاد در دسترس همه قرار داشته باشد.
برای پاسخ دادن به این پرسش که مالک اینترنت کیست؟ باید به این سوال پاسخ دهیم که “مالک زیرساخت اینترنت کیست؟”
مالک زیرساخت اینترنت کیست؟
اکثر ارائه دهندگان سرویس‌های اینترنت (ISP) بزرگ، مالک بزرگترین بخش‌های اینترنت و زیرساخت آن بوده و آن را با استفاده از نقاط دسترسی به شبکه، کابل کشی‌های وسیع و انواع مسیریاب‌ها در اختیار دیگران قرار می‌دهند. امروزه بیش از 700 هزار کابل زیر دریا وجود دارد – حدود 28 برابر خط استوا!
از آنجایی که همپوشانی زیادی بین شبکه‌های تلفن و زیرساخت اینترنت وجود دارد خیلی از شرکت‌های مخابراتی (مثل AT&T، Spring و CenturyLink) بخش‌های بزرگی از زیرساخت اینترنت را در اختیار دارند.
ISPهای رده اول
ISPهای رده اول بخش عمده‌ای از ستون فقرات اینترنت را تشکیل می‌دهند و بیشتر آدرس‌های IPv4 متعلق به آنهاست. این شرکت‌های رده اول معمولاً زیرساخت خودشان را به ISPهای کوچکتر اجاره می‌دهند که آنها هم اینترنت را به کاربران نهایی می‌فروشند.
چندین ISP رده اول وجود دارد از جمله Level 3، Cogent، Telia Carrier، NTT، GTT، Tata Communications و Telecom Italia.
جالب است که پیش از خصوصی سازی زیرساخت شبکه هزینه بخش عمده‌ای از زیرساخت اینترنت، به خصوص در رابطه با برج‌های مخابراتی و کابل کشی توسط پول مالیات دهندگان تأمین شد. اما امروزه بخش محدودی از زیرساخت اینترنت متعلق به عموم است.
گوگل، مایکروسافت، فیسبوک و آمازون هم شروع به خرید و توسعه کابل‌های فیبر نوری بین قاره‌ای کرده اند. حالا این شرکت‌ها حدود یک دهم از همه کابل‌های زیردریایی را در اختیار دارند. بعضی منتقدان این شرایط را خطرناک می‌دانند چون به این شرکت‌های بسیار قدرتمند امکان می‌دهد کنترل بیش از حدی بر اینترنت داشته باشند.
چه کسی کنترل و نظارت اینترنت را در اختیار دارد؟
اینترنت به میزان زیادی کنترل نشده است و به صورت خودکار قانونگذاری می‌شود. هیچ سازمان متمرکز و واحدی وجود ندارد که اینترنت را کنترل کند. طراحی زیرساخت اینترنت به گونه‌ای است که قانونمند کردن و نظارت بر آن به شدت سخت است.
در اینترنت، اطلاعات در قالب یکسری بسته و از طریق مسیرهای زیادی منتقل می‌شود. “پروتکل اینترنت” به دستگاه‌های متصل به شبکه امکان می‌دهد که داده‌ها را دریافت و درک کنند. از آنجایی که بسته‌ها از طریق مسیرهای مختلف بسیار زیادی ارسال می‌شوند، پروتکل اینترنت (IP) می‌تواند یک مسیر جدید برای رسیدن این داده‌ها به مقصد پیدا کند.
دولت‌های مختلف سعی کرده اند به دلایل مختلف اینترنت را در قلمروی خودشان تحت نظارت و کنترل درآورند و معمولاً این اقدام را به وجود محتوای غیرقانونی یا مضر در اینترنت نسبت می‌دهند. این مقررات معمولاً یا در سطح محتوا (مثل از کار انداختن یک سایت) یا در سطح کاربر (مثل جریمه‌های مجرمانه) پیاده‌سازی می‌شود.
از این جهت، دولت‌ها اینترنت را از طریق قانون کنترل می‌کنند. مثلاً یکسری قانون علیه انتشار محتوای غیرقانونی یا سرقت محتوا وجود دارد. بعضی از کشورها از سانسور هم برای محدود کردن دسترسی به بخش‌های خاصی از اینترنت در قلمروی خودشان استفاده می‌کنند. این اقدام منجر به ایجاد نگرانی‌هایی در زمینه آزادی و حریم خصوصی افراد شده است.
یکی دیگر از نقاط کنترل اصلی بر اینترنت، انتقال داده‌ها از طریق زیرساخت‌های متعلق به گروه‌های مختلف است. ISPهای بزرگ می‌توانند با انتقال داده‌ها مخالفت کرده یا برای انتقال داده‌ها از مسیرهای خودشان هزینه دریافت کنند. یا ممکن است وارد قراردادهایی با شرکت‌های مشابه شوند که به کاربرانشان امکان می‌دهد بدون هیچ هزینه‌ای از شبکه یکدیگر استفاده کنند.
سازمان‌های تعریف کننده استانداردهای اینترنت
گروه‌هایی از افراد و سازمان‌ها هم هستند که هدفشان تعریف و ترویج استانداردهایی برای اینترنت است. یکی از این گروه‌ها WC3 یا کنسرسیوم وب جهان گستر است. این گروه استانداردهای توسعه وب را منتشر می‌کند که هدف آنها تضمین استانداردسازی دسترس پذیری به وب، زیرساخت اینترنت و مدیریت داده‌ها است.
سازمان بعدی در این حوزه آیکان (شرکت اینترنتی تعیین کننده اعداد و اسامی انتساب یافته) است که یکسری دیتابیس کلیدی و مهم را هماهنگ سازی کرده و نگهداری می‌کند تا به حفظ پایداری، امنیت و عملیاتی بودن اینترنت کمک کند.
شرکت‌های بعدی Internet Assigned Numbers Association (IANA)، کارگروه مهندسی اینترنت (IETF)، انجمن معماری اینترنت (IAB)، کارگروه مطالعات اینترنت (IRTF) و انجمن استانداردهای IEE هستند. هر یک از این سازمان‌ها با طراحی استانداردها، نظارت مستقیم بر نقش‌های مهم یا نگهداری و مراقبت از دیتابیس‌های حیاتی نقش مهمی در قانونمند سازی اینترنت دارند.
ISPها و موضوع بی طرفی اینترنت
بی طرفی اینترنتی در رابطه با ISPها یعنی این شرکت‌ها باید با همه داده‌ها برخورد یکسانی داشته باشند و نباید به بعضی از داده‌ها اولویت خاصی بدهند یا سعی کنند کاربران را به سمت ارائه دهندگان محتوای خاصی حرکت دهند.
بی طرفی اینترنتی هم حامیان و منتقدان خاص خود را دارد و پرونده‌های دادگاهی زیادی درباره آن در سطح جهان در جریان است. حامیان این اصل معتقدند که بدون وجود بی طرفی، احتمال حذف کامل شرکت‌های کوچک ارائه دهنده محتوا وجود دارد که این شرایط باعث ایجاد انحصار در کنترل محتوای اینترنت می‌شود. خیلی از کشورها مقام‌های ناظر خاصی برای این کار انتخاب کرده اند تا مطمئن شوند که هیچ شرکت خاصی نمی‌تواند انحصار کامل اینترنت را در اختیار داشته باشد.
اما خیلی از شرکت‌های حوزه فناوری معتقدند که شرکت‌های بزرگ (گوگل، آمازون، فیسبوک و غیره) همین حالا هم قدرت و نفوذ زیادی بر اینترنت دارند. مثلاً گوگل و فیسبوک بیش از 70 درصد ترافیک کل اینترنت را به خود اختصاص داده اند و وب سرویس‌های آمازون هم یک سوم اینترنت را اداره می‌کند.
مالک داده‌ها چه کسی است؟
در چند سال اخیر مالکیت داده‌ها یا مالکیت حقوق معنوی باعث ایجاد بحث‌های زیادی شده است. بحث و جنجال در رابطه با عادت شرکت‌های بزرگ از نظر جمع آوری اطلاعات کاربران باعث ایجاد این سوال شده که چه کسی مالک این داده‌ها است.
برای مثال شرکت‌هایی مثل فیسبوک درباره اقدامات و رفتارهای شما در اینترنت اطلاعات جمع می‌کنند. سپس این اطلاعات را برای تبلیغات مؤثر به شرکت‌های تبلیغاتی می‌فروشند.
وقتی این سوال ایجاد می‌شود که مالک اینترنت کیست، باید پرسید که چه کسی مالک داده‌های تولید شده توسط اینترنت است چون این داده‌ها نقش مهمی در درآمدزایی، جمع آوری اطلاعات و کنترل بر اینترنت دارند.
بحث مالکیت داده‌ها یک موضوع پیچیده است و هیچ قانون مشخصی درباره اینکه چه کسی مالک چه داده‌هایی است وجود ندارد اما شخصی که پلتفرم‌های تولید کننده داده مثل فیسبوک را در اختیار دارد، از نظر قانونی مالک این داده‌ها محسوب می‌شود.
نتیجه گیری
پاسخ کوتاه این سوال این است که اینترنت متعلق به چند شرکت بزرگ است. بخش عمده‌ای از زیرساخت اینترنت متعلق به چند شرکت ارتباطی بزرگ است.
در رابطه با اینکه چه کسی بر اینترنت قدرت دارد، باز هم پاسخ این است که یکسری شرکت بزرگ. گرچه دولت‌ها بخش‌های خاصی از اینترنت را قانونگذاری می‌کنند اما قانون نمی‌تواند با این سرعت تحول اینترنت همگام شود. این یعنی در حال حاضر بخش عمده‌ای از اینترنت در کنترل چهار یا پنج شرکت بزرگ است.
تعیین مالکیت داده‌ها کار سخت تری است به خصوص با توجه به تنوع قوانین در سطح جهان اما در رابطه با مالکیت داده‌ها در سطح اینترنت، پاسخ کلی باز هم تقریباً همان چند شرکت است.
