آیا تا حالا برچسب XVI یا XCV را روی یک محصول دیدید که واقعا و کاملا گیج شده باشید؟ احتمالا تنها شما این مشکل را ندارید چون امروزه آموزش و استفاده از سیستم اعداد رومی به مراتب کمتر و کمتر شده است.
در قرن‌های اخیر، تقریبا در تمام جهان از سیستم اعداد مدرن (که همچنین به اسم اعداد عربی یا هندی-عربی) استفاده می‌شود که برای تشکیل تمامی اعداد دیگر از 10 نماد (اعداد 0 تا 9) استفاده می‌کند.
گرچه پیش از ایجاد این سیستم، یکی از سیستم‌های ابتدایی اعداد توسط رومی‌ها ساخته شده بود. امروزه اعداد رومی برخلاف سایر سیستم‌های باستانی البته به مقدار محدود همچنان استفاده می‌شوند.
به عنوان مثال، استفاده از این اعداد را در بسیاری از محصولات ساعت برای نشان دادن زمان و همچنین کتاب‌ها برای شماره صفحه و فصل می‌بینیم.
از آن‌ها همچنین به فراوانی برای نشان دادن ترتیب نسل‌های بعدی استفاده می‌شود به‌ویژه در رابطه با پاپ‌ها، شاه‌ها، ملکه‌ها و شخصیت‌های مشابه.
به عنوان مثال واقعا عجیب است در متون تاریخی هنری هشتم (Henry VIII) را با سیستم مدرن امروزی Henry 8 ببینیم.
گرچه برای لذت از این لقب نیازی نیست عضو خانواده سلطنتی باشد. هر فرد قدیمی می‌تواند به عنوان مثال جان اسمیت چهارم باشد، به شرط این که پیش از آن در شجره‌نامه خانوادگی او سه جان اسمیت دیگر وجود داشته باشد.
یک استفاده متداول دیگر از اعداد رومی در رقابت‌ها مانند مسابقات سوپر بول و بازی‌های المپیک دیده می‌شود و برای فرق گذاشتن بین جنگ‌ها مانند جنگ جهانی اول (WWI) و جنگ جهانی دوم (WWII) نیز این سیستم کاربرد دارد و اغلب اوقات روی ساختمان‌های و بناهای یادبود حک عدد رومی را برای نشان دادن سال ساخت آن‌ها می‌بینیم.
فیلمسازان همچنین از این همین سیستم در تیراژ پایانی فیلم استفاده می‌کنند.
قوانین اعداد رومی
علت مشکل برخی از افراد با این سیستم قوانین آن است. حتی با آن که از این علایم به عنوان «عدد» یاد می‌کنند ولی در واقع از نظر ما حروف مدرن (I, V, X, L, C, D و M) هستند. هر کدام از آن‌ها یک ارزش متفاوت دارند.
با توجه به این تصویر، کاربران اعداد رومی از یک سری قانون نسبتا ساده برای مشخص کردن سایر اعداد استفاده می‌کنند.
اگر پس از یک عدد بزرگ‌تر یک رقم کوچکتر قرار گیرد، به سادگی این دو را با یکدیگر جمع کنید. به عنوان XI معادل 11 است چون X عدد 10 و I عدد 1 را نشان می‌دهند. بنابراین 10+1 = 11.
اما اگر پس از عدد کوچکتر عدد بزرگ‌تر قرار گیرد، باید آن را کم کنید. به عنوان مثال CD برابر با 400 است چون C معادل 100 و D برابر با 500 است. از آن جایی که عدد کوچکتر ابتدا آماده است آن را کم کنید 500 – 100 – 400 خواهد شد.
رومی‌ها برای این که نظم اعداد را حفظ کنند، تصمیم گرفتند اگر یک عدد چند مرتبه پشت سر همدیگر قرار گرفت ارزش آن در تعداد دفعات تکرار ضرب شود ولی امکان تکرار یک عدد بیشتر از سه مرتبه وجود ندارد. بنابراین می‌توانید برای نشان دادن 18 بنویسید XVIII ولی برای نشان دادن 40 نمی‌توانید XXXX را به کار ببرید.
محدودیت و تاریخچه اعداد رومی
متوجه یک مشکل مهم نشدید؟ یکی از دلایل مهم کمتر شایع بودن سیستم اعداد رومی این است که هیچ راهی برای نشان دادن صفر وجود ندارد. این قضیه در محاسبات ریاضی واقعا مشکل بزرگی است.
بنابراین به دنبال پیشرفت ریاضی، مشخص شد که به یک سیستم پیچیده‌تر نیاز است.
گرچه نباید از خالقان اعداد رومی ایراد بگیرید. تاریخ این سیستم به 500 سال پیش از میلاد بر می‌گردد و تا 1300 سال پیش از میلاد مسیح و ظهور سیستم اعداد مدرن در تمام اروپا استفاده می‌شد.
بنابراین یقینا تا آن زمان چیزهای زیادی فرق کرده بود و افراد باید با زمانه پیش می‌رفتند. به عنوان مثال، به دنبال پیشرفت علم ریاضی، مشخص شد که اعداد رومی بهترین اعداد برای تقسیم یا ضرب نیستند.
اثر موجی این قضیه بنابراین روی محاسبات و نظریه‌های پیشرفته‌تر تاثیر گذاشت. همچنین زمان استفاده از روش رومی‌ها راه ساده یا کاملا دقیقی برای بیان کسرها وجود ندارد.
با این حال، مهم است اصول اعداد رومی را بدانید. گرچه بعید است که بخواهید با استفاده از آن‌ها محاسبه‌های ریاضی انجام دهید ولی حتما کتاب می‌خوانید و ساعت استفاده می‌کنید. بنابراین حداقل درک ابتدایی از سیستم اعداد رومی و نحوه محاسبه آن‌ها مهم است.
در پایان باید به یک نکته جالب اشاره کنیم. تا حالا فکر کردید چرا مسابقات سوپر بول با آن که یک رویداد نسبتا مدرن غربی است از اعداد رومی استفاده می‌کند؟
این لیگ با استفاده از اعداد رومی شروع شده است چون سوپر بول پس از شروع سال تقویم جدید شروع می‌شود ولی بازی قهرمانی فصل سال قبل از خود است.
افراد با استفاده از اعداد رومی ساده‌تر می‌توانند بگویند که یک تیم خاص مسابقات مثلا سوپر بول چهلم (Super Bowl XL) را برنده شده است بدون این که سال مورد نظر را نام ببرند.
